Sermaye Piyasasının Amacı
YIL: 1998 SAYI: 1 OCAK 1998 2499 Sayılı yasanın birinci maddesinde yazılı amacı zikretmeden önce Bu yasanın çıkarılması ile ilgili çalışmalara kısaca değinmek istiyorum. Ekonomik kalkınma için öngörülen tedbirlerden biri Sermaye Piyasasının Geliştirilmesidir. İlk defa 1962 yılında SERMAYE PİYASASININ Etüdünün hazırlatılması ile çalışmalara başlanmıştır. Bu etüdün amacı, ülkemizde tasarruf fonlarının dağılımı ile kullanıcıları etkileyen ekonomik, hukuki ve mali faktörlerin sistematik tahlilini yapmak ve Sermaye piyasasının kurulmasını ve gelişmemiz için gerekli reformları ana hatları ile ortaya koymak böylece kısa bir süre içinde uygulanabilecek önlemleri belirlemek ve yasal değişiklik önerilerini hazırlamaktı. Bu konu etkisini hemen fuzule getiremezdi, ama bir yerden başlanılması gerektiğine ilgililer inanmıştı. Bu ve bundan sonraki çalışmalar 1964 yılında "SERMAYE PİYASASININ TEŞVİKİ VE TANZİMİ hakkında kanun tasarısı" hazırlanmasına müncer oldu. Tasarı Büyük Millet Meclisi geçici komisyonunda büyük değişikliklere uğradı. Geçici Komisyon, raporu 1972 yılında Büyük Milet Meclisi Başkanlığına gönderdi. Ancak Mecliste görüşülemeyen bu tasarı kadük oldu. Bu tasarı hazırlanırken SERMAYE PİYASASI ekonomimize yabancı idi. Tasarrufların Sermaye piyasasına çekilmesi için kapalı Anonim Ortaklıkları yerine Halka Açık Anonim Ortaklıkların kurulması gerekiyordu. Bu yasaya bununla ilgili maddeler ekleniyordu. Bu yasanın çıkması Milli Güvenlik Kuruluna nasip oldu. 2499 Sayılı SERMAYE PİYASASI KANUNU 28/07/1981 tarihinde kabul edilmiş ve 30/07/1981 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Geçici maddeye göre 1 ve 4 üncü maddeler kanunun yayım tarihi olan 30/07/1981 de bunlar dışında kalan hükümleri yayımı tarihinden itibaren 6 ay sonra yürürlüğe konulmuştur. Sermaye Piyasası yasasının çıkarılmasına kısaca bir göz attıktan sonra yasada yapılan değişikliklere değindikten, sonra da bölümlerini sergileyelim. Asıl söylemek istediğim konu Sermaye Piyasasının Ekonomiye olan katkısıdır. 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 13 üncü maddesine bir fıkra ekleyen 3291 sayılı kanun 3/06/1986 da yayınlandı. 19 uncu maddesinin 2 nci fıkrasını değiştiren ve bir geçici madde getiren 14/01/1988 tarih ve 311 sayılı Kanun Hükmündeki Kararname (KHK) 28/02/1988 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Sermaye Piyasası Kanununda değişiklik yapılmasına, Bankalar Kanununun Bir maddesinin değiştirilmesine ve 35 sayılı K.H.K.nin bazı maddelerinin yürürlükten kaldırılmasına dair 29/04/1992 tarih ve 3794 sayılı kanun 13/05/1992 tarih ve 21227 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürülüğe konulmuştu. 558 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bazı değişiklikler yapılmışsa da Anayasa Mahkemesi K.H.K.'yi iptal ettiğinden bu kararnamenin hükümleri uygulama alanından kaldırılmıştır. Asıl şimdi 2499 sayılı yasada değişiklik yapılması çalışmaları gündemde ise de bunun yasalaştırılması ve yürürlüğe konulması konusunda tarih belirlemek mümkün değildir. Yasa Altı bölümden ibarettir. Birinci Bölüm; genel hükümlerden ibarettir. İkinci Bölüm; SERMAYE PİYASASI araçlarının kurul kaydına alınması ihracı, halka arzı ve satışı düzenlenmiştir. Üçüncü Bölüm; İhraççılar ve Halka Açık Anonim Ortaklıklara ilişkin Hükümleri düzenlenmiştir. Dördüncü Bölüm; Sermaye Piyasası Kuruluşu düzenlenmiştir. Beşinci Bölüm; Sermaye Piyasası faaliyetleri ve Sermaye Piyasası Kurumlarını düzenlemiştir. Altıncı Bölüm; Denetim ve Cezai Sorumluluk maddelerini ihtiva ediyor. Yedinci Bölüm; Çeşitli Hükümleri ihtiva ediyor. Şimdi bölümler hangi düzenlemeyi getirmiştir, bunların ayrıntıları nelerdir, Neden böyle hükümlere yer verilmiştir ve Türk Ticaret Yasası ve diğer yasa ile ilişkisi nelerdir, Çelisen husuları var mıdır? Güncel konulara öncelik verilmek kaydıyle izah etmeye çalışalım. Birinci bölümün konu ve amaç maddeleri, iki cümleden ibaret ama bu iki cümleye çok şey ifade eden mefhumlar yerleştirilmek suretiyle Yasanın amacı veciz şekilde izah edilmiştir. Sermaye Piyassının en önemli amacı tasarrufları teşvik etmektir. Bir ülkede tasarruf yoksa bu tasarruflar faydalı alanlarda kullanılmıyorsa o ülkede kalkına gerçekleşmiyor demektir. Tasarrufların büyük bir bölümü kumarhanelere ve gereksiz harcamalara yönelmiş ise o tasarruflar yerine masraf yapılıyor demektir. Tasarrufların menkul kıymetlere yatırılmasını teşvik ve temin eden bu yasa aynı zamanda Sermaye Piyasasının güven, açıklık ve kararlılık içinde çalışmasını temin etmeye matuf düzenlemeler gerçekleştirmiştir. Bunun için tasarruf sahiplerinin hak ve yasalarının hazırlanmasını düzenlemiş ve zamanla da denetlemeyi getirmiştir. Yasa piyasının güven ve açıklık içinde gerçekleşmesini temin için Bağımsız denetlemeyi düzenlemiş ve bu konuda görev yapacak şirketlerin kurulmasını sağlamıştır. Böylece Sermaye Piyasasının şeffaf hale getirilmesini amaçlamış bulunmaktadır. Yukarıda tasarrufların Menkul Kıymetlere yatırılmasını söylemiştik. Tasarruflar Menkul Kıymetlere yatırılınca Sermaye Piyasası gelişir. O halde Menkul Kıymetler nelerdir. onu gözetelim. 2499 sayılı yasasının 3 üncü maddesi Menkul Kıymetleri şöyle tarif ediyor. "Ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temin eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evraktır." Kurul lafı çok geçeceği için önce Kurulu kısaca anlatalım. Bu kanunun IV bölümünde düzenlenen "SERMAYE PİYASASI KURULU" Biri başkan, biri başkan vekili olmak üzere yedi üyeden oluşur. Yetkilerini kendi masumluğu altında bağımsız olarak kullanır. Merkezi Ankara'dadır. Gerekli görüldüğü yerlerde büro açabilir. Yeri geldikçe Kurul ile ilgili bilgileri vereceğim. Şimdilik bu kadarla yetiniyorum. Şimdi sık sık değineceğimiz Sermaye Piyasası aracından söz edelim. Sermaye Piyasası araçları Menkul Kıymetler ve diğer Sermaye Piyasası araçlarıdır. Menkul Kıymetleri tarif etmiştik. Diğer Sermaye Piyasası araçları "Menkul Kıymetler dışında kalan ve şartları kurulca belerlenen evraktır." Şu kadar ki hukut ile çek, poliçe, bono ve mevduat sertifikaları bundan müstesnadır. İleride araçların çeşitlerini sayacağız ve nasıl ihraç edilebileceğini de göreceğiz. İhraç: Bu kanunun uygulamasında ihraç, Sermaye Piyasası araçlarının ihraççılar tarafından çıkarılıp, Halka Arz edilelecek veya Halka Arz edilmeksizin sartışıdır. Halka Arzı görünce halka arz edilmeden satışını anatmak kolay olacaktır. Sermaye Piyasası araçlarının satınalınması için hertürlü yoldan halka çağrıda bulunulması; halkın bir Anomim Ortaklığa veya Kurucu olmaya davet edilmesini; Hisse Senetlerinin Bankalar veya Teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı istem görmesini; bu kanuna göre Halka Açık Anonim Ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyle paylarının veya hisselerinin satışını ifade eder. Yukarı cümlede ifade edilen Halka Açık Anonim Ortaklık: Bu kanunun uygulanmasında Halka açık Anonim Ortaklık, hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklardır. Burada halka arz edilmiş sayılan Anonim ortaklık, hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmemiş sayılan anonim ortaklıklardır. Burada halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklığının tarfini de görelim: Pay sahibi sayısının 100'den fazla olduğu herhangibir şekilde tespit edilmiş olunan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olurlar. Yeri gelmişken İhraççı ve Aracı Kurumları da kısaca tarif edelim. İhraçcı: Anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT), Mahalli İdareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatlar uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelerdir. Aracı Kuruluşlar: Aracı kurumlar ile Bankaları ifade eder. Yukarıda da değinmeğe çalıştığımız gibi Sermaye Piyasası araçları, bu araçların ihracı, halka arzı ve satışı, bunları ihraç veya halka arz edenler (ki ihraç başka halka arz başkadır. Mesela mevcut hisseleri ilan yoluyla satmak halka arz etmek sayılır.), bu kanunun 40 ıncı maddesi çerçevesinde Bankalar ve Teşkilatlanmış diğer piyasalar kurumlar ve SERMAYE PİYASASI Kurulu bu kanun hükümlerine tabiidir. Ancak Halka açık olmayan Anonim Ortaklıkların halka arz edilmeyen hisse senedi ihraçları bu kanun kapsamı dışındadır. Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. Sermaye Piyasasının gelişmesi Ekonomiye müspet yönde etki edecektir. Bütün gelişmiş ülkelerde Sermaye Piyasası ekonomiye olumlu yönde etkilemektedir. Sanayi mülkiyetinin tabana yayılması için Anonim Ortaklıkların Menkul Kıymetlerini halka arz etmeleri ve Halka açık Anonim Ortaklıkları kurulması ve bunların gelişmesi planlanmış bunun içinde düzenlemeler yapılmıştır.Bu düzenlemeleri bölüm bölüm bundan sonraki yazılarımda sergileyeceğim. Okuyucularım tereddüt ettikleri hususlarda sorular yöneltebilirler ancak bu soruların net cevaplandırılabilmesi için yazılı olrak sormalarını öneririm.
SPK ESKİ ÜYESİ ,, |
