TÜRKİYE İÇİN KATILIM ORTAKLIĞI BELGESİ., BÖLÜM 3

TÜRKİYE İÇİN KATILIM ORTAKLIĞI BELGESİ.,  BÖLÜM 3

AB Konseyi, Kabul Edilen, Nihai Metin, Katılım Ortaklığı Belgesi,



Kültür ve Görsel-İşitsel Politika 

-Görsel-işitsel politika alanında, başta Sınırsız Televizyon Direktifi olmak üzere, mevzuat uyumunun başlatılması ve yeni düzenleyici çerçevenin etkili, kesin ve şeffaf bir şekilde uygulanmasının sağlanması. 

Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 

-Ulusal Kalkınma Planı ve NUTS 2 düzeyinde bölgesel kalkınma planları hazırlanması suretiyle, bölgesel farklılıkları azaltmayı amaçlayan bir ulusal ekonomik ve sosyal uyum politikasının geliştirilmesi. 
-Bu başlık altındaki müktesebatın uygulanmasını kolaylaştıracak yasal çerçevenin kabul edilmesi. 
-Bölgelere yönelik kamu yatırımlarınına ilişkin öncelik kriterlerini ortaya koyan çok yıllı bütçeleme usullerinin oluşturulması. 
-Bölgesel Kalkınmayı yürütecek idari yapıların güçlendirilmesi. 

Çevre 

-Müktesebatın iç hukuka aktarılması için bir program kabul edilmesi. 
-Yatırımların finansmanına yönelik, uyumlaştırma maliyeti tahminlerine ve kamu ve özel sektörden sağlanacak gerçekçi finansman kaynaklarına dayalı bir plan geliştirilmesi. 
-Çerçeve mevzuata, çevre alanındaki uluslararası sözleşmelere vedoğa koruma, su kalitesi, Entegre Kirlilik Önleme-Kontrol ve atık yönetimi konusundaki düzenlemelere ilişkin müktesebatın iç hukuka aktarılmasına ve uygulanmasına başlanması. 
-Çevresel Etki Değerlendirilmesi direktifinin etkili biçimde uygulanması. 
-Sınıraşan sulara ilişkin işbirliğinin, su çerçeve direktifi ve AT'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere uygun olarak geliştirilmesine devam edilmesi. 

Tüketicinin Korunması ve Sağlık 

-Müktesebata daha fazla uyum sağlanması ve başta piyasa gözetimi olmak üzere, etkili uygulama için alt yapının geliştirilmesi. 
-Ulusal düzeyde tehlikeli ürünlerin bildirimine ilişkin sistemlerin daha da geliştirilmesi ve TRAPEX veya ilgili diğer sistemler vasıtasıyla söz konusu bildirimlerin uluslararası düzeyde değişim imkanının kullanılması. 

Adalet ve İçişleri Alanında İşbirliği 

-Yasadışı göçle mücadelenin güçlendirilmesi ve Avrupa Topluluğu ile bir geri kabul anlaşmasının müzakere edilerek mümkün olan en kısa zamanda sonuçlandırılması. 
-Özellikle mevzuat uyumu, idari kapasitenin geliştirilmesi ve farklı kolluk kuvvetleri arasında işbirliğinin artırılması suretiyle, organize suç, uyuşturucu, insan kaçakçılığı, sahtecilik, yolsuzluk ve karapara aklanması ile mücadelenin güçlendirilmesine devam edilmesi 
-Özellikle polisin hesap verebilirliğinin sağlanması amacıyla, ilgili tüm kuruluşların daha fazla geliştirilmesi ve güçlendirilmesi. Yargı da dahil olmak üzere, bütün kanun uygulayıcı kurumlar arasında işbirliğinin artırılması. 
-Yasadışı göçün önlenmesine ve yasadışı göçle mücadele edilmesine yönelik olarak, yasadışı yollarla çoğaltılmış ve tahrif edilmiş belgelerin tespit edilmesi de dahil olmak üzere, AB müktesebatı ve iyi uygulamalar ile uyumlu etkin bir sınır yönetimi geliştirmek amacıyla, kamu idaresinin kapasitesinin güçlendirilmesi. 
-Adalet ve içişleri alanında Avrupa Birliği mevzuatı ve iyi uygulamalarına ilişkin 
bilgilendirme ve bilinçlendirme programlarının geliştirilmesi için sarf edilen çabaların artırılması. 

Gümrük Birliği 

-Serbest bölgeler alanındaki mevzuata uyum sağlanması ve yeni Gümrük Kanununun ve ilgili uygulama mevzuatının etkili biçimde uygulanmasının temin edilmesi. 
-Gümrük idaresinin idari ve operasyonel kapasitesinin güçlendirilmesi. 
-Özellikle sahtecilikle ilgili soruşturmalarda, müktesebata ve 1/95 sayılı OKK’nın ilgili hükümlerine uyulmasına ilişkin idari işbirliğinin tam olarak sağlanması. 
- Malların ticaretinde Türk ve AB üyesi ülke vatandaşları arasında ayırımcılığı ortadan kaldırmak amacıyla, başta alkollü içeceklere ilişkin tekel olmak üzere, ticari nitelikli devlet tekelleri alanında müktesebata uyum sağlanması. 
-Hizmetler ve kamu ihaleleri alanında yeni bir müzakere turunun başlatılması. 
-Topluluğun ticaret politikasına uyum çerçevesinde, menşe kurallarının Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi de dahil olmak üzere, AT’nin tercihli rejimlerindeki menşe kurallarına uyumunun sağlanması. 

Dış İlişkiler 

- Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi de dahil olmak üzere, AT’nin tercihli ticaret rejimlerine uyum sağlanması suretiyle, AT’nin Ortak Ticaret Politikasına uyumun tamamlanması. 
-Gümrük Birliği Kararında öngörülen üçüncü ülkelerle sürdürülmekte olan serbest ticaret anlaşması müzakerelerinin tamamlanmasına yönelik çabalara devam edilmesi. 

Mali Kontrol 

- AB uygulamaları ve uluslararası düzeyde kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun olarak, kamu iç mali kontrolüne ilişkin mevzuatın kabul edilmesi ve etkili biçimde uygulanmasının sağlanması. 
-Komisyona usulsüzlüklerin etkin bir şekilde iletilmesi de dahil olmak üzere, katılım öncesi yardımı etkileyecek usulsüzlükler ve şüpheli sahtecilik vak'aları ile ilgili işlem yapacak idari kapasitenin güçlendirilmesi. 

Mali ve Bütçesel Hükümler 

-Topluluk katılım öncesi fonlarının yönetimi için ademi merkeziyetçi bir sistemin 
oluşturulması. 
-2004 yılı bütçesi için, Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan yeni bütçe kodu yapısının bütçe içi, bütçe dışı ve döner sermayeli bütün kamu kurumlarını kapsayacak şekilde uygulanması. 

ORTA VADE EKONOMİK KRİTERLER 

- Özelleştirme sürecinin tamamlanması. 
-Mali sektör reformunun tamamlanması ve tarım sektörü reformuna devam edilmesi. 
-Emeklilik ve sosyal güvenlik sistemlerinin sürdürülebilirliğinin sağlanması. 
-Gençlere ve dezavantajlı bölgelere özel önem verilmesi suretiyle, genel eğitim ve sağlık  düzeyinin artırılmasının sağlanması. 

ÜYELİKTEN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ ÜSTLENEBİLME YETENEĞİ 

Malların Serbest Dolaşımı 

-Müktesebat uyumunun tamamlanması; mevcut belgelendirme, piyasa gözetimi ve uygunluk değerlendirmesi yapılarının güçlendirilmesinin tamamlanması. 
-Kamu İhale Kurumunun iyi işlemesinin sağlanması. 
-Kamu ihale rejiminin etkili uygulanması ve denetiminin müktesebata uygun bir biçimde sağlanması. 

Kişilerin Serbest Dolaşımı 

-Mesleki niteliklerin tanınmasına ilişkin AB müktesebatına uyum sağlanması. 

Sermayenin Serbest Dolaşımı 

-AB gerçek ve tüzel kişilerinin Türkiye’de gayrimenkul edinmesine ilişkin tüm 
kısıtlamaların kaldırılması. 

Hizmet Sunumu Serbestisi 

-Bu alandaki mevzuat uyumunun tamamlanarak uygulanması ve yerleşme hakkı ve hizmet sunumu serbestisine ilişkin tüm engellerin kaldırılması. 
-Kişisel verilerin korunmasına ilişkin mevzuatın etkili biçimde uygulanmasının 
sağlanması. 

Şirketler Hukuku 

-Yargı da dahil olmak üzere, uygulama birimleri ve mekanizmalarının güçlendirilmesi suretiyle, uyumlaştırılmış fikri ve sınai mülkiyet mevzuatının etkili biçimde uygulanmasının sağlanması. 

Tarım 

-Entegre İdare ve Kontrol Sisteminin oluşturulmasının tamamlanması. 
-AT kırsal kalkınma politikası ile ormancılık stratejisinin uygulanması için gerekli idari yapıların kurulması. 
-Ortak piyasa düzenleri kurulması ve tarımsal piyasaların etkin bir şekilde izlenmesi için gerekli yasal temelin kabul edilmesi, idari yapılar ile uygulama mekanizmalarının oluşturulması. 
-Müktesebata uyumlu olarak, üçüncü ülkelere yönelik sınır kontrol noktalarında uygulanan sistemin iyileştirilmesine ilişkin bir plan ve takvimin sunulması. 
-Gıda güvenliği ve denetimi sistemininin yeniden düzenlenmesi ve güçlendirilmesi ve AT gıda güvenliği standartlarına uyum sağlanması amacıyla sistemin beşeri, teknik ve mali kaynaklarının iyileştirilmesi. 
-AT hijyen ve kamu sağlığı standartlarının karşılanabilmesi için gıda işleme tesislerinin modernizasyonuna yönelik, takvime bağlanmış bir iyileştirme planının oluşturulması ve ayrıca, test ve tanı tesislerinin kurulması. 

Balıkçılık 

-Balıkçılık idaresinin yeniden organize edilmesi ve idari kapasitesinin güçlendirilmesi; balıkçılık alanında yönetim, denetim, pazarlaması ile yapısal uyum ile ilgili uygulamaların müktesebata uyumlu hale getirilmesi; müktesebata uyumlu bir bilgisayar destekli balıkçılık, tekne kayıt ve istatistiki bilgi sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması. 

Ulaştırma 

-Kara yolu (pazara giriş, yol güvenliği, sosyal, mali ve teknik kurallar), demir yolu ve hava yolu taşımacılığı (özellikle hava güvenliği ve hava trafiği yönetimi) alanlarında mevzuat uyumunun tamamlanması. 
-Özellikle deniz güvenliği, kara ve hava taşımacılığı alanlarında, ulaştırma mevzuatının etkili biçimde uygulanmasının sağlanması. 
-Güvenlikle ilgili ve ilgili olmayan alanlarda, AB denizcilik mevzuatı ile uyumun 
tamamlanması; deniz güvenliğinin artırılması çerçevesinde, özellikle deniz güvenliğinden sorumlu idari kurumların performansının, önce bayrak devleti ve sonra liman devleti olarak iyileştirilmesi ve bu kurumların bağımsızlıklarının sağlanması 
-Özellikle deniz ve kara taşımacılığı olmak üzere, Türk taşımacılık filosunun AT teknik normlarına uyumu için bir program uygulanması. 
-Türkiye’deki taşımacılık alt yapısının başlıca ihtiyaçlarını ve ilgili taşımacılık ağı 
projelerini tespit etmek amacıyla, Avrupa Topluluğu TEN-Taşımacılık Yönlendirici İlkeleri ile uyumlu bir program kabul edilmesi. 

Vergilendirme 

-Vergi mevzuatının, özellikle KDV ve özel tüketim vergisi bakımından AB müktesebatı ile uyumlaştırılmasının tamamlanması. 
-Vergi mükelleflerinin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin sağlanması ve vergi gelirlerinin toplanmasının iyileştirilmesi amacıyla vergi idaresinin modernizasyonuna ve güçlendirilmesine devam edilmesi. 

Ekonomik ve Parasal Birlik 

-Mevzuatın, merkez bankasının bağımsızlığı ile kamunun mali kurumlara imtiyazlı erişiminin ve kamu sektörünün doğrudan finansmanının engellenmesi konularındaki müktesebat hükümleriyle uyumlu hale getirilmesi. 
-Kamu maliyesi istatistiklerinin ESA 95 kurallarıyla tam uyumlu hale getirilmesi. 

İstatistik 

-Ticaret Sicilinin AB standartlarıyla uyumlu hale getirilmesi. 
-Makroekonomik istatistikler alanında, özellikle GSYİH tahminleri, uyumlaştırılmış tüketici fiyat endeksleri, kısa vadeli göstergeler, ödemeler dengesi ve sosyal istatistiklere ilişkin olarak müktesebata uyumun artırılması. 

Sosyal Politika ve İstihdam 

-İş hukuku, kadın ve erkek arasında eşit muamele, işçi sağlığı ve iş güvenliği, halk sağlığı (salgın hastalıkların izlenmesi ve kontrolü dahil) ve ayırımcılıkla mücadele alanlarındaki AB müktesebatının iç hukuka aktarılması ve uygulanması; iş teftiş kurumları da dahil olmak üzere, ilgili idari yapıların ve uygulama yapılarının güçlendirilmesi. 
-Sağlık hizmetlerine erişimin ve bu hizmetlerin kalitesinin artırılması ve toplumun sağlık durumunun iyileştirilmesi amacıyla tedbirler alınması. 
-Sosyal politika ve istihdam alanındaki AB müktesebatının etkili biçimde uygulanmasının temin edilmesi. 
-Gelecekte Avrupa İstihdam Stratejisine katılmak için, bir Ortak İstihdam Politikası Değerlendirmesinin hazırlanması ve uygulanması da dahil olmak üzere, ulusal bir istihdam stratejisinin hazırlanması ve işgücü piyasasının ve sosyal gelişmelerin izlenmesi için kapasite geliştirilmesi. 
-Topluma kazandırma konusunda, veri toplama da dahil, AB uygulamalarına paralel bir ulusal strateji hazırlanması. 
-Sosyal güvenlik ve emeklilik sistemi reformunu mali bakımdan sürdürülebilirliği 
sağlamak amacıyla konsolide etmek ve sosyal güvenlik ağını güçlendirmek suretiyle, sosyal korumanın daha fazla geliştirilmesi. 

Enerji 

-Enerji hizmetlerinin yeniden yapılandırılması ve müktesebata uygun olarak enerji piyasasının rekabete açılması; idari ve düzenleyici yapıların daha fazla güçlendirilmesi. 
-Sınırötesi enerji ticaretindeki kısıtlamaların kaldırılması. 
-Ulusal mevzuatın AB müktesabatına uyumunun tamamlanması. 
-Avrupa Topluluğu TEN-Enerji Yönlendirici İlkelerinde ortak yarar projeleri olarak sayılan projelerin, Türkiye’de uygulanmasının desteklenmesi. 

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler 

-KOBİ’ler için iş ortamının iyileştirilmesine devam edilmesi. 

Telekomünikasyon ve Bilgi Teknolojileri 

-Pazarın tam olarak serbestleştirilmesi için hazırlık yapılması, 
-Müktesebatın iç hukuka aktarılmasının tamamlanması, 
- Elektronik iletişim sektörünün geliştirilmesi için kapsamlı bir politika kabul edilmesi.

Kültür ve Görsel-İşitsel Politika 

-Görsel-işitsel mevzuatın uyumlaştırılmasının tamamlanması ve bağımsız radyo-televizyon düzenleyici kurumunun imkanlarının artırılması. 

Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu 

-Bölgesel kalkınma planlarını uygulamak üzere, NUTS 2 düzeyinde bölge birimlerinin kurulması. 

Çevre 

-Müktesebatın iç hukuka aktarılmasının tamamlanması ve veri toplama da dahil olmak üzere, çevre korumasının sağlanması için kurumsal, idari ve denetim kapasitesinin güçlendirilmesi. 
- Sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin, diğer bütün sektörel politikaların tanım ve 
uygulamalarına entegre edilmesi. 

Tüketicinin Korunması ve Sağlık 

-Müktesebat uyumunun tamamlanması. 
-Tüketicilerin ve üreticilerin yeni düzenlemeler hakkında bilinçlendirilmesi ve tüketici örgütlerinin güçlendirilmesi. 

Gümrük Birliği 

-Özellikle serbest bölgelere, çift kullanımlı eşya ve teknolojilere, uyuşturucu yapımında kullanılan maddelere, taklit ve korsan mallara ilişkin mevzuat uyumunun tamamlanması. 

-Bilgi teknolojisi sistemlerinin Topluluğun bilgi teknolojisi sistemleri (CCN/CSI 
kurulumu, NCTS için gerekli gelişmeler, Birleşik Tarife İdare Sistemi) ile karşılıklı bağlanabilirliğinin sağlanması. 

Adalet ve İçişleri 

-İdari kapasitenin güçlendirilmesi ve kuruluşlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi amacı da dahil olmak üzere, adalet ve içişleri alanında müktesebata ve müktesebatın uygulanmasına ilişkin sürdürülebilir eğitim programlarının geliştirilmesine yönelik çabaların artırılması. 
-Hukuki yardım sisteminin, tüm vatandaşların adalete erişimini sağlamak üzere daha fazla geliştirilmesi. 
-Verilerin korunması ve mevzuatın uygulanması için kişisel verilerin değişimi alanındaki AB müktesebatının kabul edilmesi ve Schengen Bilgi Sistemi ve Europol’e tam katılım sağlanabilmesi amacıyla bağımsız bir denetleyici otoritenin oluşturulması da dahil olmak üzere, müktesebatın uygulanması için idari kapasitenin oluşturulması. 
-Vize mevzuatı ve uygulamalarının AB müktesebatı ile uyumlaştırılmasına devam edilmesi. 
-Yasadışı göçün önlenmesi amacıyla, göçe (kabul, geri kabul, sınırdışı etme) ilişkin 
müktesebatın ve iyi uygulamaların kabul edilmesi ve uygulanması. 
-Schengen müktesebatının tam olarak uygulanabilmesine hazırlık amacıyla, sınır yönetimine ilişkin AB müktesebatına ve iyi uygulamalara uyum sağlanmasına devam edilmesi. 

-1951 Cenevre Sözleşmesine getirilen coğrafi çekincenin kaldırılması da dahil olmak üzere, iltica alanında AB müktesebatı ile uyumlaştırmaya başlanması; iltica başvurularının incelemeye alınması ve değerlendirilmesi sisteminin güçlendirilmesi; sığınmacılar ve mülteciler için barınma imkanı ve sosyal destek sağlanması. 
-Euro'nun ve Topluluğun mali çıkarlarının ceza hukuku çerçevesinde korunması, 
yolsuzluk, uyuşturucu ile mücadele, organize suç, kara paranın aklanması ve cezai ve hukuki meselelerde adli işbirliği alanlarında müktesebatın kabul edilmesi ve uygulanması; bu alanlarda idari kapasitenin ve farklı kolluk kuvvetleri arasındaki işbirliğinin daha fazla güçlendirilmesi ve uluslararası işbirliğinin artırılması. 
-AB Uyuşturucu Stratejisi ve Eylem Planı ile uyumlu bir ulusal uyuşturucu stratejisi geliştirilmesi ve uygulamaya konulması. 

Mali Kontrol 

-Toplulukların mali çıkarlarının korunmasının hukuki, idari ve operasyonel tüm 
yönlerden koordinasyonundan sorumlu ve yürüttüğü işlemler bakımından bağımsız bir sahtecilikle mücadele koordinasyon birimi oluşturulmasına yönelik hazırlıkların yapılması. 

-Dış denetim işlevinin INTOSAI kurallarına uygun olarak yeniden düzenlenmesi, 
Sayıştayın bağımsızlığının sağlanması, Sayıştayın ex ante denetim işlevinin kaldırılması ve sistem bazlı mekanizmaların ve performans denetiminin geliştirilmesi için yeni mevzuat çıkartılması. 

Mali ve Bütçesel Hükümler 

-KDV ve gümrük vergilerinin tahsil edilmesi için idari kapasitesinin güçlendirilmesi ve sahtecilikle mücadele için etkili araçlar oluşturulması. 
-Özkaynaklar sistemine ilişkin idari hazırlıklardan sorumlu bir koordinasyon biriminin oluşturulması. 

5. PROGRAMLAMA 

Katılım Ortaklığı Belgesinde belirtilen önceliklere yönelik mali yardım, Türkiye için katılım öncesi mali yardıma ilişkin 2500/2001 sayılı Konsey Tüzüğünün 8'inci maddesinde öngörülen usule uygun olarak Komisyon tarafından alınan yıllık finansman kararları vasıtasıyla sağlanacaktır. Finansman kararlarını takiben, Türkiye ile bir finansman zaptı imzalanacaktır. 

2003-2006 döneminde, katılım öncesi mali yardım, kurumsal yapılanma ve yatırımlar olmak üzere iki ana önceliğe odaklanacaktır. Kurumsal yapılanma, aday ülkelerin ekonomik, sosyal, düzenleyici ve idari kapasitelerini güçlendirmek için gerekli olan yapıların, stratejilerin, beşeri kaynakların ve yönetim becerileri nin geliştirilmesine yönelik destek sürecidir. Katılım öncesi yardım, tüm sektörlerdeki kurumsal yapılanmanın finansmanına katkıda bulunacaktır. 
Kullanılabilir kaynakların yaklaşık %30’u bu amaca tahsis edilecek olup, bunlar esas itibarıyla "eşleştirme" vasıtasıyla üye ülkeler ile beraber uygulanmaktadır. 

İkinci öncelik olan "yatırımlar" iki şekilde gerçekleşecektir: 

- AB müktesebatına ve AB müktesebatı ile bağlantılı doğrudan yatırımlara uygunluğun temin edilmesi için gerekli altyapının (Uygulayıcı organlar, yürürlüğe koyma ve denetleme yetkileri) oluşturulması ve güçlendirilmesi için yatırımlar yapılması; 
-Türkiye’deki bölgeler arası farklılıklar ve Türkiye’nin milli geliri ile AB ülkelerinin milli gelir ortalaması arasındaki farkın önemi dikkate alınarak, ekonomik ve sosyal uyuma ilişkin yatırımlar. Bu yatırımlar, piyasa ekonomisinin işleyişini geliştirecek ve AB’deki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile başedebilme kapasitesini artıracaktır. Kaynakların yaklaşık %70’i yatırımlara tahsis edilecektir. Özellikle AB’nin mevcut dış sınırlarında ve birbiriyle sınır komşusu olan aday ülkeler arasında sınır ötesi işbirliği, söz konusu ülkelerin sınır bölgelerindeki ekonomik gelişmeye katkı sağlaması açısından önemlidir. Ekonomik ve sosyal uyumun sağlanmasına yönelik yatırımlar çerçevesinde, 
Türkiye’nin sınır ötesi faaliyetlere katılımını artırması ve Türkiye’nin AB ile olan sınırlarında INTERREG yaklaşımı ile tutarlılığın sağlanması amacıyla çaba gösterilecektir. 

Komisyon, 2000 yılından bu yana, Türkiye’ye yıllık ortalama 177 milyon Euro tutarında yardım sağlamıştır. Kopenhag Avrupa Zirvesi sonuçlarında bu miktarın 2004 yılından itibaren önemli ölçüde artırılması tavsiye edilmiştir. Komisyonun “Genişlemiş Bir Birliğe Doğru” başlıklı Strateji Belgesinde bu yardımın 2006 yılı itibarıyla en az iki katına çıkartılması öngörülmüştür. 

5.1. Uluslararası Mali Kuruluşların Rolü 

Türkiye, Avrupa Yatırım Bankası’nın (AYB) yardımlarından önemli oranda 
faydalanmaktadır. Türkiye, AYB’nin sağladığı beş değişik kredi yetkisi ve kolaylığından faydalanabilmektedir: Akdeniz Ülkeleri için EuroMed II Kredi Yetkisi, Akdeniz Ortaklığı Mekanizması, Türkiye için Özel Eylem Programı, Türkiye için Deprem Sonrası Yeniden Yapılandırma ve Rehabilitasyon Yardım Programı (TERRA) ve Katılım Öncesi Kolaylığı. Türkiye’ye 1992-1999 yılları arasında toplam 445 milyon Euro tutarında kredi finansmanı sağlanmıştır. 
Bu miktar büyük ölçüde artmış ve 2000-2002 döneminde AYB’nin 
Türkiye’deki projelere yönelik kredileri 1.5 milyar Euro’ya ulaşmıştır. 

Komisyon ve Türk makamları, katılım öncesi mali yardım programı ile eğitim, düzenleyici reformlar ve kamu ihaleleri gibi alanlarda özellikle Dünya Bankası gibi uluslararası mali kuruluşlar tarafından desteklenmekte olan reform programları arasında önemli ölçüde bir tamamlayıcılık bulunması için çaba sarf etmişlerdir. 

6. ŞARTLAR 

Türkiye'nin katılım öncesi araçlar vasıtasıyla projelerin finansmanına yönelik Topluluk yardımından faydalanması; 1/95 sayılı Gümrük Birliği Kararı ve diğer kararlar da dahil olmak üzere Türkiye'nin AT-Türkiye Anlaşmalarından kaynaklanan taahhütlerine uyması, Kopenhag kriterlerini etkili bir biçimde karşılaması ve özellikle işbu revize edilmiş Katılım Ortaklığı Belgesinde yer alan önceliklerin yerine getirilmesi doğrultusunda ilerleme kaydetmesi şartına bağlıdır. Bu genel şartların yerine getirilmemesi durumunda Konsey, (AT) 
2500/2001 sayılı Tüzüğün 5'inci maddesine dayanarak mali yardımın askıya alınmasına karar verebilir. Bunun yanı sıra, yıllık programlarda özel şartlara yer verilebilir. 

7. İZLEME 

Katılım Ortaklığı Belgesinin uygulanması, Ortaklık Anlaşması çerçevesinde izlenmektedir., 

Katılım Ortaklığı Belgesindeki önceliklerin uygulanmasının değerlendirilmesi ve mevzuatın yaklaştırılması ve etkili bir biçimde uygulanması konusunda kaydedilen ilerlemelerin gözden geçirilmesi, Ortaklık Anlaşması alt komiteleri tarafından sağlanmaktadır. Ortaklık Komitesinde, Katılım Ortaklığı Belgesindeki önceliklerin yerine getirilmesine ilişkin gelişmeler, ilerlemeler ve karşılaşılan sorunların yanı sıra alt komitelerden aktarılan daha spesifik konular ele alınmaktadır. 

Katılım öncesi mali yardım programının izlenmesi, Ortak İzleme Komitesi aracılığıyla Türkiye ve Avrupa Komisyonu tarafından beraberce yürütülecektir. İzlemede etkinliğin sağlanması için, her bir finansman zaptı kapsamında finanse edilen projeler, elde edilen sonuçlarla ilgili doğrulanabilir ve ölçülebilir göstergeler içermelidir. Bu göstergelere dayanan izleme; Komisyona, PHARE İdare Komitesine ve Türkiye’ye ihtiyaç duyulduğunda programların yeniden yönlendirilmesinde ve yeni programların oluşturulmasında yardımcı olacaktır. 
PHARE İdare Komitesi, (AT) 2500/2001 sayılı Konsey Tüzüğünde (OJ L 342, 27.12.2001, s.1) öngörüldüğü üzere, katılım-öncesi program kapsamında finanse edilen faaliyetlerin birbiriyle ve Katılım Ortaklığı Belgesi ile uyumlu olmasını sağlar. Katılım Ortaklığı Belgesi, gerekli görüldüğünde (AT) 622/98 sayılı Tüzüğün 2’nci maddesi uyarınca tadil edilecektir. 

1  Türkiye İçin Katılım Ortaklığı Belgesi: 
http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kob/2003.pdf… 
(14 Nisan 2003 Tarihinde AB Konseyi Tarafından Kabul Edilen Nihai Metin) 


***

TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ POLİTİKASI 2009 BÖLÜM 2

TÜRKİYE’NİN AVRUPA BİRLİĞİ POLİTİKASI 2009  BÖLÜM 2

KKTC’de Genel Seçimler

19 Nisan 2009 tarihinde KKTC’de genel seçimler yapıldı ve 2005 yılından bu yana KKTC’de ana muhalefet partisi olan Ulusal Birlik Partisi (UBP) Derviş Eroğlu liderliğinde geçerli oyların yüzde 44.06’sını alarak sandıktan birinci parti olarak çıktı. KKTC parlamentosundaki 50 sandalyenin 26’sını ele geçiren UBP böylece tarafından doldurdu ve böylece UBP tek başına iktidar olmak için yeterli 
çoğunlu elde etmiş oldu. Ferdi Sabit Soyer liderliğindeki Cumhuriyetçi 
Türk Partisi ise oyların yüzde 29.25’ini kazanabildi. 

Hem genel seçimlerde hem de 18 Nisan 2010 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde UBP ve Derviş Eroğlu’nun başarılı olması neticesinde Türkiye’nin yeni Kıbrıs politikası ile KKTC’nin yeni yöneticileri arasında nasıl bir uyumun kurulacağı kamuoyunda tartışılmaktadır. Seçimden önceki tartışmalarda özellikle Mehmet Ali Talat ve taraftarları Eroğlu’nun KKTC Cumhurbaşkanı olarak seçilmesi halinde Kıbrıs müzakerelerinin bundan olumsuz etkileneceğini, müzakerelerin 
ortadan kalkacağını, çözüm yanlısı AK Parti hükümeti ile Eroğlu’nun uyum içinde çalışamayacağını, Kıbrıs konusunda eskiye dönüleceğini ve hatta Kıbrıs sorununun çözülmemesi nedeni ile Türkiye’nin AB macerasının sonunun geleceğini ileri sürmüşlerdi. Talat’ın bu görüşleri zaman zaman Türkiye’de bazı köşe yazarları tarafından da dile getirilmişti. 15 

Ancak, öyle görünmektedir ki, bazı üslup ve siyaset farklılıkları yaşansa dahi, Eroğlu ile birlikte, mevcut Kıbrıs politikasının ana omurgasının değişme ihtimali çok yüksek değildir. AK Parti hükümetinin Eroğlu ile de uyumlu çalışabileceği tahmin edilmektedir. Zaten Türkiye hükümeti KKTC’deki seçimlerde açık bir pozisyon belirlememiş ve çıkan netice ne olursa olsun milli çıkarlara uygun 
dış siyasetin sürdürüleceğini ifade etmiştir. 

Türkiye-AB İlişkilerinde Vize Sorunu ve Avrupa Topluluğu 
Adalet Divanı (ATAD)’nın Soysal Kararı

Türkiye-AB ilişkilerinin hukuki temelini teşkil eden Ankara Anlaşması ve Katma Protokol Türkiye’ye serbest dolaşım hakkını vermesine rağmen çeşitli nedenlerden dolayı ülkemiz bu hakkına hiçbir zaman sahip olamadığı gibi AB ülkelerinin zorluklarla dolu vize uygulamalarına maruz kalmaktadır. 1963 Ankara Anlaşması’nın imzalanmasından sonraki dönemde yapılan bazı mevzuat değişiklikleri ve konulan deregasyonlarla bu konuda gerileme yaşanmıştır. Adalet Divanına yapılan bireysel başvurular neticesinde bu konuda bazı kararlar 
alınmış olmasına rağmen gene de durum tam netleşmemiştir. 

AB ülkelerinin vize meselesini bir haktan ziyade ‘imtiyaz’ ve ‘lütuf’ şeklinde algıladıkları anlaşılmaktadır. Dahası, AB, bu konuda Türkiye’yi bir ortak olarak dahi görmemekte ve Türkiye’ye yönelik vize uygulamalarında ciddi sorunlar çıkarmaktadır. Özellikle işadamlarının bu konuda mağdur oldukları aşikârdır. 1995 tarihinden itibaren AB ile Gümrük Birliği içinde olan Türk işadamları, AB ülkelerinden vize almalarının çok uzun ve meşakkatli işlemler gerektirmesi 
nedeni ile bu ülkelerde bulunan rakipleri ile rekabet etmekte zorlanmaktadırlar. Bir işadamından, vize alabilmek için gizliliği anayasa ile sabit dokümanlar da dâhil olmak üzere 25’e ulaşan sayıda belge istenebilmektedir. Oysaki herhangi bir AB ülkesinin işadamı istediği zaman Türkiye’ye gelebilmektedir. Yüksek vize ücretleri, vize alınmasının çok uzun sürmesi, uzun kuyruklar, hantal bir onay 
mekanizması ve konsolosluk çalışanların nazik olmayan davranışları genelde şikâyet edilen hususlar arasındadır. 16 

ATAD’IN 2009 Soysal Kararı

Serbest dolaşım ve AB ülkelerinde serbest ticaret Türkiye’nin Ankara 
Anlaşması ve daha sonraki anlaşmalardan elde ettiği haktır. Bu bağlamda, Avrupa Adalet Divanı, 20 Eylül 2007 tarihinde aldığı kararla, İngiltere’ye iltica başvurusunda bulunan ve bu ülkede bulundukları süre içinde iş yeri sahibi olan iki Türk vatandaşının Ankara Anlaşması gereği oturum sahibi olma talebini haklı bulmuştur. Daha öncede birçok kez bu konu ATAD bünyesinde tartışılmıştır. Bu bağlamda ilk ATAD kararı 1987 tarihli ‘Demirel’ kararı iken en son kararla 
birlikte ATAD Türklerle ilgili olarak toplam 38 karar vermiştir. 

ATAD’ın 1987 yılında verdiği ilk karar olan ‘Demirel’ kararı, 2000 yılındaki ‘Savaş’ kararı; Ekim 2003 tarihli ‘Abatay’ kararı bunlardan çokça üzerinde durulanlar arasındadır. Benzer şekilde, ATAD, 1/80 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı (OKK)’nın yorumlanması için İngiliz Temyiz Mahkemesi tarafından yapılan bir başka ön karar başvurusuna ilişkin kararında bir Türk vatandaşının, bir üye devlete çocuk bakıcısı (au-pair) ya da öğrenci olarak girmiş olmasının, işçi statüsünde kabul edilmesini veya 1/80 sayılı OKK’nın 6/1. maddesi anlamında 
“bir üye devletin iş gücü piyasasına yasal olarak girmiş” sayılmasını 
engellemeyeceğini ifade etmiştir. ATAD kararına göre Katma Protokol m. 41/1 hükmü gereği Katma Protokol’ün yürürlüğe girdiği tarihte AB üyesi olan bir ülke Türk vatandaşları için vize alma şartı aramamalıdır. 

İki Türk TIR sürücüsü, bir Alman firmasına ait nakliye şirketinin kamyonlarını, Türkiye ile Almanya arasındaki mal taşımada kullanırken, sürekli vize almak zorunda kaldılar. 2000 yılına kadar verilen bu vizeler, bu tarihten itibaren reddedilmeye başlanınca, Mehmet Soysal ve İbrahim Savatlı, Berlin Mahkemesi’nde dava açtılar. Bu davalar daha sonra temyize taşındı ve Alman temyiz mahkemesi de, davayı görüş almak üzere, Avrupa Adalet Divanı’na sundu. 

19 Şubat 2009 tarihinde, Lüksemburg’daki ATAD, TIR şoförleri İbrahim Savatlı ve Mehmet Soysal’ın Berlin Eyalet Mahkemesine başvurarak vize uygulamasının iptalini istemesiyle ilgili görüşü sorulması üzerine, “Türkiye ve Avrupa Ekonomik Topluluğu arasında imzalanan 23 Kasım 1970 tarihli Katma Protokol’ün 41’inci maddesinin, yürürlüğe girdiği tarihte vize yükümlülüğü olmadığı için, Türkiye’de kurulu şirketlerde çalışan Türk vatandaşlarına hizmet sunumu için AB üyesi ülkelere girişlerinde vize şartı getirilemeyeceği şeklinde yorumlanmalıdır” kararını almıştır.

Diğer bir deyişle, Adalet Divanı, 1 Ocak 1973’te yürürlüğe giren Katma Protokol’ün 41 maddesinin 1. fıkrası uyarınca, bu Protokol’ün yürürlüğe girdiği tarihten itibaren hizmet sunmak amacıyla AB ülkelerine giden Türk vatandaş larına yeni kısıtlamalar getirilemeyeceğini ifade etmiştir. Divan, bu anlamda vizenin, yeni bir kısıtlama olduğunu belirterek, bu tarihte uygulanmayan vizenin, bugün uygulanmasının hukuka aykırı olduğuna hükmetmiştir.

Adalet Divanı’nın 2008 yılının Eylül ayında yaptığı duruşmayla incelemeye başladığı davada, davacıların karşısına, Alman Dışişleri Bakanlığı ve Alman Çalışma Kurumu’nun yanı sıra, AB üyesi ülkelerden Danimarka, Yunanistan ve Slovenya müdahil oldular. Bu ülkeler, duruşmada, Türk vatandaşlarına uygulanan vizenin kalkması halinde, bütün uyuşturucu kaçakçılarının Avrupa’ya dolacağını iddia etmişlerdir. Avrupa Komisyonu sözcüsü de, bugüne kadar olan görüşlerinin aksine Türk vatandaşlarına yönelik vizenin devamı yönünde görüş bildirmiştir. 

ATAD daha önce de Abatay-Şahin ve Tüm-Darı ve benzer kararlarında olduğu gibi bu konu ile ilgili kararlar almıştır ancak bu kez, vizenin de ilk kez açık olarak 41. madde anlamında yeni bir kısıtlama olduğunu söylemesi bakımından, oldukça açık-seçik bir karar olmuştur.

Bu kararda esas olan vizenin iş dünyası için uygulanmasının Katma Protokol’e aykırı olacağı şeklindeki hükümdür. Yani diğer bir deyişle, bu davanın sonucu esasta iş dünyasını ilgilendirir. Ancak, “iş dünyası” tabirinin sınırları tabiatı ile kesin hatlarla ile belirlenmiş değildir. İlk yorumlara göre, bu tanıma bütün çeşitleri ile iş kurmak, hizmet sunmak ya da almak kategorileri dâhil olabilecektir.

Bu karar bütün AB ülkelerini bağlamaktadır. Ancak, kararın iç hukuka ne şekilde uygulanacağı henüz netlik kazanmamıştır. Yani, ATAD kararı genel ilkeyi belirlemiştir. Bu genel ilkenin sınırları içinde AB ülkeleri kendi iç kanunlarında değişiklikler yapmak zorundadırlar. 
Bununla birlikte, “şeytan ayrıntıda gizlidir” ilkesine binaen bu ülkelerin detayda nasıl bir kanuni düzenleme yapacakları henüz tam olarak belli değildir. Bazı yorumculara göre, AB Adalet Divanı’nın kararının ardından AB üyesi ülkelerin “vize başvurusu” yerine muhtemelen “vizeden muafiyet başvurusu” uygulamasına geçebilecektir. Muhtemelen diğer AB ülkelerinde de vize  uygulaması aleyhine Türkler tarafından yeni davalar açılacak ve ATAD’ın bu kararının yaygınlaşması için hukuki mücadeleler verilecektir. Bir taraftan, Tır dışında diğer sektörlerden ATAD’a Almanya aleyhine başvuru yapılabilecekken; diğer AB ülkelerine yönelik de davalar açılabilecektir. 

Türkiye-AB İlişkileri ve Nabucco Meselesi

Rusya-Ukrayna gaz krizi nedeniyle daha “hayati” bir hale gelen Nabucco projesine ilişkin “yol haritası”nı görüşmek üzere, 27 Ocak 2009 tarihinde Macaristan’da iki günlük “kritik” bir toplantı yapılmıştır. Zirveye, Türkiye’den Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Nabucco’ya üye olan diğer ülkeler, Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan ve ayrıca, AB, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Irak, Mısır ve Gürcistan temsilcileri de katılmıştır. Toplantıya İran davet edilmemiştir. 13 Temmuz 2009 tarihinde 
Nabucco Projesi bağlamındaki Anlaşma Ankara’da törenle imzalanmıştır. 
Bu törene Gürcistan, Romanya, Avusturya, Bulgaristan, Macaristan ve Irak yanında AB Komisyonu da katılmıştır. 

Bilindiği gibi, 3300 kilometrelik Nabucco boru hattı projesinin Rusya’yı by-pass ederek 2013 yılında devreye girmesi beklenmektedir. 
Hat maliyetinin 8-10 milyar avro arasında olacağı tahmin edilmektedir. Bu hat ile enerji zengini Orta Asya’dan, Türkiye, Bulgaristan ve Macaristan üzerinden Avusturya’ya gaz taşınması öngörülmektedir. Avusturya’ya ulaştırılacak gazın da, buradan Orta ve Batı Avrupa’ya aktarılması düşünülmektedir. Boru hattı 
için ilk aşamada Azerbaycan’dan, daha sonra da Gürcistan üzerinden 
Türkmenistan’dan gaz sağlanması planlanmaktadır.

Ancak hat açısından en büyük sorunun enerji tedariki olduğu ifade edilmektedir. Nabucco hattının anlamlı olabilmesi için özellikle 

Türkmenistan’dan gaz tedariki çok önemlidir; ancak Türkmenistan’ın bu gazı verip vermeyeceği hala şüphelidir. Bu şüphenin bir nedeni Türkmenistan’ın Rusya ve Çin ile olan enerji anlaşmalarıdır. Bu nedenle İran gazına ihtiyaç duyulduğu ifade edilmektedir. Bununla birlikte, Kuzey Irak kaynaklı yeni enerji arayışları da gündeme gelmektedir. 

Nabucco hattı AB içinde tartışmalara yol açmaktadır. Almanya kendi menfaati açısından Kuzey koridorunu ön planda tutmaya çalışırken, AB Komisyonu ve diğer bazı ülkeler, meseleye stratejik bir açıdan bakarak Rusya bağımlılığını azaltmak için Nabucco konusunda ısrar etmektedirler. 8 milyar avroluk finansmanı olan projede AB’nin verdiği 200-250 milyon avroluk para, miktarından daha ziyade AB’nin bu projeyi destekliğini gösterdiği için güvence açısından daha önemli görülmektedir.17 

2009 İlerleme Raporu

Bilindiği gibi, Türkiye için İlerleme Raporları 1998 tarihinden bu yana her sene yayınlanmaktadır. 2009 ilerleme raporunda da Türkiye’nin siyasi ve ekonomik resmi çekilmekte ve bu bağlamdaki olumlu ya da olumsuz gelişmeler ifade edilmektedir. Türkiye’den beklenen, yapılan eleştiriler doğrultusunda siyasi ve ekonomik yapısını modernleştirmesi ve AB ile uyumlu hale getirmesidir. Ayrıca, 
Türkiye’nin AB müktesebatına uyum yönündeki çalışmaları da 2009 ilerleme raporunda yer almaktadır. 

Siyasi açıdan bakıldığında, raporun ilk eleştirisi Kıbrıs ile ilgilidir. Türkiye’nin ek protokolü yerine getirmesi tekrar istenmektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi, Türkiye ise bu konuda AB’den vermiş olduğu sözleri yerine getirmesini beklemektedir. Bu sözler, KKTC’yi izolasyondan kurtarıcı tedbirler içermekteydi. Ancak bunlar AB tarafından yerine getirilmemiştir. Bununla birlikte, raporda, Talat ile Hristofyas arasında devam edegelen görüşmelerden övgü ile bahsedilmekte; ve Kıbrıs sorununun çözülmemesi durumunda müzakerelerin 
duracağına ilişkin bir tehditte bulunulmamaktadır. 

Diğer yandan raporda, yargı reformunun gerekliliği, yargının bağımsızlığı 
ve yansızlığının sağlanması istenmektedir. Ayrıca, “Ergenekon” davası da raporda bahsedilmekte, basın ve ifade özgürlüğünü kısıtlayıcı hükümler dile getirilmektedir. Bunlar arasında, TCK ve internete ulaşımdaki kısıtlamalar da ifade edilmektedir. Ayrıca, sivil-asker ilişkilerinde olumlu birçok gelişmeler olmasına karşın, Türkiye’nin hala bu konuda alması gereken mesafe olduğu da raporda zikredilmektedir. Raporda, Türkiye’nin dış politikasından genelde 
övgü ile bahsedilmekte ve Ermenistan ile olan yakınlaşma büyük takdir görmektedir. Ayrıca, müstakil bir başmüzakerecinin atanması da övgüler arasında yer almaktadır.18

Avrupa Parlemantosu’nun Türkiye Raporu

Avrupa Parlamentosu (AP) Genel Kurulu, Hollandalı parlamenter Ria Oomen-Ruijten tarafından kaleme alınan Türkiye raporunu 12 Mart 2009 tarihinde kabul etti. Oylamadan 528 ‘’Evet’’, 52 ‘’Hayır’’ oyu çıktı. Esasen bu rapor, AB Komisyonu’nun 2008 Türkiye İlerleme Raporu hakkında AP’nin görüşlerini bildirmek maksadı ile kaleme alınmıştır. AP Genel Kurulu, sadece Türkiye’nin değil diğer adayların da (Hırvatistan ve Makedonya) ilerleme raporlarını kabul etmiştir. 

Rapor, genel anlamda, Türkiye 2008 ilerleme raporunun bir değerlendirmesi 
olduğu için, bu doğrultuda, Türkiye’ye AB üyeliği yolunda reformların hızlandırılması çağrısı yapmıştır. Raporda, özetle, Türkiye’nin reform hızını arttırması, Kopenhag kriterlerini karşılama yönünde daha fazla çalışmaların yapılması, yeni anayasa çalışmalarına tekrar girişilmesi, Ermenistan ile ilişkilerin daha da iyileştirilmesi ve normalleştirilmesi, Kıbrıs sorununun çözümü yolunda 
adımlar atılması istenmiştir. Ergenekon davası ve bu davanın Türkiye açısından önemi, Kürt sorunu ve bu bağlamda TRT 6’nın yayın faaliyetine geçmesinin önemi gibi hususlar da ele alınmıştır. Rapor 1915 olaylarını Ermeni soykırımı şeklinde değerlendirmemektedir. Daha önceki raporlarda zaman zaman bu ifadeler kullanılmıştır. Vize konusunda Türkiye’ye daha fazla kolaylıklar tanınması isteği de raporda yer almıştır.19 

Bütün AP raporları gibi bu raporun da aslında legal bir bağlayıcılığı olmasa da bu rapor şüphesiz çok önemlidir. AP, bütün AB Kurumları içinde yetkisi ve etkisi gittikçe artan bir kurumdur. Öte yandan hem AP’nin hem de bu raporların Türkiye’nin üyelik sürecine etkisi abartılmamalıdır. 
Üyelik süreci genel anlamda, AB üye devletlerinin ve bir ölçüde de AB Konseyi’nin inisiyatifi dâhilindedir. 
Diğer bir deyişle, AB’ye katılım süreci büyük ölçüde devletlerin kontrolündedir. Bu nedenle, AP’nin olumlu ya da olumsuz raporlarının bu sürece etkisi sınırlıdır.

Ortaklık Konseyi Toplantıları

Bilindiği gibi, Ortaklık Konseyi, 1963 Ankara Anlaşması’ndan buyana Türkiye-AB ilişkilerinin görüşüldüğü en üst merci niteliğini haiz olan kurumdur. 2009 yılı itibarı ile, 47’nci AB-Türkiye Ortaklık Konseyi toplantısı 19 Mayıs 2009 tarihinde Brüksel’de yapıldı. Bu toplantıya, Türkiye’den dışişleri bakanı Ahmet Davutoğlu ve başmüzakereci Egemen Bağış katılırken, AB tarafından Olli Rehn, AB dönem başkanı Çek Cumhuriyeti dış işleri bakanı Jan Kokout ve İsveç dışişleri bakanı Carl Bildt katılmıştır. Bu toplantıda, genel anlamda Türkiye-AB ilişkilerinin durumu ele alınırken, Gümrük Birliğinin işleyişindeki bazı sıkıntılar da görüşülmüştür. 

Venedik Komisyonu’nun Mart 2009 Tarihli Türkiye Kararı

Venedik Komisyonu Avrupa Konseyi’ne (Council of Europe) bağlı olarak çalışan ve Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinin demokratik anayasalar hazırlamasına destek vermek amacı ile kurulmuş büyük ölçüde anayasa hukukçularından oluşan bir komitedir. Bu komitenin gündeme gelmesi siyasi bir partinin hangi gerekçelerle kapatılmasının gerektiğini ifade eden demokratik kriterleri ilan etmesi ile olmuştur. Bu kriterlere “Venedik komisyonu kriterleri” denmektedir 
ve çok özetle, bu kritere göre, bir siyasi partinin demokratik bir ülkede kapatılması için bu siyasi partinin görünür bir şekilde siyasi şiddeti bir metot olarak kabul etmesi gerekmektedir. Venedik Komisyonu’nun doğrudan AB ile ilişkisi olmamasına karşın dolaylı olarak Komisyonu’nun kararları AB tarafından izlenmektedir.20 

Avrupa Konseyince yapılan açıklamada, Venedik Komisyonu’nun, 13-14 Mart 2009 tarihlerinde gerçekleştirdiği toplantılarında benimsenen, Türkiye’deki 
siyasi partilerin yasaklanmasına ilişkin raporunda, Türkiye’deki durumun Avrupa uygulamalarından farklı olduğu kanısına vardığına dikkat çekilerek bu önemli 
farklılıklar şu şekilde sıralanmıştır: 

- Türk Anayasası’nın 68. maddesinde ve Siyasi Partiler Yasası’nda belirlenen uzun kriter listesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince (AİHM) meşru olarak tanınan kriterlerin çok ötesine gitmektedir;

- Parti yasaklanması veya feshedilmesi sürecinin başlatılmasına ilişkin prosedür, bu yöndeki girişimleri, diğer Avrupa ülkelerine göre daha keyfi ve demokratik kontrole daha az tabii hale getirmektedir.

Sonuç

Türkiye’nin AB üyeliği öyküsü gün geçtikçe, reelpolitik bir nitelik kazanmaktadır. Yani, artık Türkiye’nin siyasi kriterler konusunda ne yaptığı, dikkat edilirse, eskisi kadar AB kamuoyunda ve AB devletleri yetkilileri tarafından ele alınmamaktadır. 
Bunun en güzel örneği, Türkiye’nin 2009 yılında gerçekleştirmeye çalıştığı “açılım” siyasetinin AB nezdinde yeterince ses getirmemesidir. Örneğin, 1 Ocak 
2009 tarihinde Kürtçe yayın yapan TRT-6’nın yayına başlaması AB tarafında çok fazla heyecan yaratmamıştır. Oysa ki, bu konuda AB senelerdir Türkiye’ye tazyik yapmaktaydı. 

Diğer bir deyişle, Türkiye, demokrasisinin bütün sorunlarını anında halletse dahi, Kıbrıs gibi uluslararası bir sorunu çözmeden, süreçte hızlı ilerlemesi beklenemez. Ayrıca, Fransa, Avusturya, Almanya gibi devletlerin Türkiye karşıtı tutumları da unutulmamalıdır. Oysaki bu konuların AB siyasi ve ekonomik kriterleri ile uzaktan ya da yakından bir ilgisi yoktur. Bu nedenle, yukarıda ifade edilen 
hususlar çözülmeden, Türkiye-AB ilişkilerinde radikal bir dönüşümün beklenmesi doğru olmayacaktır. 

AK Parti hükümetinin de AB’nin “oyunun kurallarını değiştirme” politikasını “gördüğünü” de belirtmek yanlış olmayacaktır. Tabii burada, Türkiye hükümeti sürekli olarak, ve haklı bir şekilde, AB’nin, konu Türkiye olunca, kriterlerde değişiklikler yaptığından şikayet etmekte, ve bu şikayetini en üst noktalarda dile getirmektedir. Örneğin bu konuda, Başbakan Erdoğan AB’nin Türkiye siyasetini eleştirirken, “oyun devam ederken penaltının kuralları değişmez” şeklinde futbolla, AB kriterleri arasında benzerlik kurmuştur.21 

Bununla da birlikte, hükümetin, AB-Türkiye ilişkilerini belli ölçüde de olsa reel-politik eksende değerlendirdiğini görmek mümkündür. 
Buna iki örnek verilebilir: Örneğin Hükümet Nabucco hattı projesine jeo-stratejik anlam yükleyerek bu hat ile birlikte, Türkiye’nin AB için daha değerli ve vazgeçilmez olduğunu vurgulamaktadır, böylece AB’nin Türkiye’nin üyeliğini kolay kolay ret edemeyeceğini bazen açıktan bazen de ima yoluyla ifade etmektedir.22 İkinci örnek ise, Türkiye’nin Afrika’da artan dış politika aktivitesidir. Türkiye’nin Afrika’da aktif dış siyaset tercihinin şüphesiz birçok nedeni var olmakla birlikte, bir nedeninin de özellikle Afrika’da etkili olan ve 
Türkiye’nin AB üyeliğine sık sık engel koyan Fransa’yı Afrika’da sıkıştırmak 
olduğu görülmektedir.23 

Burada, AK Parti hükümetinin siyasi kriterleri unutup, Türkiye-AB ilişkilerini tamamıyla reel-politik bir eksende gördüğünü iddia etmemekle birlikte, Türkiye-AB ilişkilerinin yeni bir safhaya girdiğini düşünmekteyiz. 2009 yılı, Türkiye-AB ilişkilerinde, bu yeni safhada ilişkilerde reel-politik eksenin pekiştiği bir yıl olarak tarihin sayfalarında yerini almıştır.24 

Türkiye’nin Avrupa Birliği Politikası 2009 Kronoloji

27 Ocak Nabucco projesine ilişkin “yol haritası”nı görüşmek üzere 
Macaristan’da iki günlük “kritik” bir toplantı yapılmıştır. 
Zirveye, Türkiye’den Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler, Nabucco’ya üye olan diğer ülkeler, Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan ve ayrıca, AB, Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Irak, Mısır ve Gürcistan temsilcileri de katılmıştır.

12 Mart Hollandalı parlamenter Ria Oomen-Ruijten tarafından kaleme alınan Türkiye raporu Avrupa Parlamentosu (AP) Genel Kurulu tarafından kabul edildi.

13-14 Mart Venedik Komisyonu gerçekleştirdiği toplantılarda Türkiye’deki siyasi partilerin yasaklanmasına ilişkin bir rapor hazırlamıştır ve Türkiye’deki durumun Avrupa uygulamalarından farklı olduğu vurgulanmıştır.

19 Nisan KKTC’de genel seçimler yapıldı ve 2005 yılından bu yana KKTC’de ana muhalefet partisi olan Ulusal Birlik Partisi (UBP) Derviş Eroğlu liderliğinde geçerli oyların yüzde 44.06’sını alarak sandıktan birinci parti olarak çıktı.

19 Mayıs 47’nci AB-Türkiye Ortaklık Konseyi toplantısı Brüksel’de yapıldı. 
Bu toplantıda, genel anlamda Türkiye-AB ilişkilerinin durumu ele alınırken, Gümrük Birliğinin işleyişindeki bazı sıkıntılar da görüşülmüştür.

30 Haziran Yedinci Hükümetlerarası Konferans ile birlikte “Vergilendirme” 
faslında müzakerelere başlanmıştır

13 Temmuz Nabucco Projesi bağlamındaki Anlaşma Ankara’da törenle 
imzalanmıştır

29 Kasım AB Komisyonu yaptığı açıklamada Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ne limanlarını, havaalanlarını ve hava sahasını açmayan Türkiye ile Gümrük Birliğine ile ilişkin görülen sekiz fasılda müzakereye gidilmeyeceği kararına ilaveten, geri kalan 26 başlıkta ise müzakerelere başlanabileceği fakat 
Türkiye’nin ek protokolü tam olarak yerine getirmediği takdir de teknik olarak tamamlansa dahi fasılların kapanmayacağını belirtmiştir.

7-8 Aralık GKRY dışişleri bakanı Markos Kiprianu yaptığı basın toplantısında, GKRY’nin altı müzakere başlığına “benchmark” (açılış kriterleri) getirdiğini duyurmuştur

21 Aralık Sekizinci Hükümetlerarası Konferans ile 27. müzakere başlığı olan “çevre” faslı müzakerelere açılmıştır.


DİPNOTLAR;

1. Türkiye’nin AET’ye başvurusunun detayları hakkında, bkz. Mehmet Ali Birand, 
Türkiye’nin Avrupa Macerası 1959-1999, İstanbul, Milliyet Yayınları, 2000.
2 Türkiye’nin AET, AT ve AB ilişkilerinin detaylı tarihsel verilerle analizleri için, bkz. İlhan Tekeli ve Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Topluluğu 1, Ankara, Ümit Yayınları, 1993; İlhan Tekeli ve Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Topluluğu 2, Ankara, Ümit Yayınları, 1993; İlhan Tekeli ve Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Birliği 3. Kitap, Ankara, Ümit Yayınları, 2000. 
3 Bu dönem için bkz., Ramazan Gözen, “Turgut Özal and Turkish Foreign Policy: Style and Vision”, Foreign Policy, Cilt.20, No.3-4, 1996, ss. 69-101; Berdal Aral, “Turkish Politics and International Society during the Özal Decade, 1983- 93”, Middle Eastern Studies, Cilt 37, No 1, 2001, ss.72-88.
4 G. Avery ve F. Cameron, The Enlargement of the European Union, Sheffield, Sheffield Academic Press, 1998; M. Cremona (der.), The Enlargement of the European Union, Oxford, Oxford University Press, 2001.
5 Bu konuda, bkz., B. Brandtner ve A. Rosas, “Human Rights and External Relations of the European Community: An Analysis of Doctrine and Practice”, European Journal of International Law, Cilt 9, No 3, ss. 468-490; Ali Resul Usul, “Drawing a General Framework for the EU’s Human Rights Policies toward Third Countries”, The Review of International Affairs, Cilt 1, No 3, ss. 49-66; Mehmet Uğur, Avrupa Birliği ve Türkiye: Bir Dayanak/İnandırıcılık İkilemi, İstanbul: Everest Yayınları, 2000.
6 Bu konuda, daha kapsamlı bir analiz için, bkz. Ali Resul Usul, Democracy in Turkey: The Impact of EU Political Conditionality, Londra, Routledge, 2010; H. Arıkan, Turkey and the EU: An Awkward Candidate for EU Membership? Aldershot, Ashgate, 2006.
7 Bkz, Ali Resul Usul, “The Justice and Development Party and the European Union: from euro-skepticism to euro-enthusiasm and euro-fatigue”, Ümit Cizre (der.) Secular and Islamic Politics in Turkey: The Making of the justice and Development Party, Londra: Routledge, 2008, ss. 175-198.
8 ..............................Bu gezinin bir değerlendirilmesi için, bkz, Mehmet Ali Birand, “Erdoğan Kendi Çocuğunu Ölüme mi Terkedecek, Yoksa?”, Posta, 20 Ocak 2009.
9 “Türkiye Hız AB Reform İstiyor”, Milliyet, 27 Haziran 2009.
10 Bu konuda bir analiz için, bkz. Utku Çakırözer, “Rum vetosuna misilleme şart”, Akşam, 20 Aralık 2009.
11 “Enerjiye Geçit Yok”, Milliyet, 24 Mart 2010.
12 Sami Kohen, “AB ile Yol Kazası Önlendi”, Milliyet, 11 Aralık 2009.
13 .....................Çevre faslının kapsamlı içeriğinin bir özeti için, bkz. “Çevre faslı hangi değişiklikleri öngörüyor”, Hürriyet, 21 Aralık 2009. Ayrıca, bkz. Recep Akdur, Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Çevre Koruma Politikaları ve Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne Uyumu, Ankara, Ankara Üniversitesi ATAUM yayınları, 2005.
14 Kıbrıs sorunu ve AB ile ilişkisi konusunda, bkz., Thomaz Diez (der.), The European Union and Cyprus Conflict, Manchester, Manchester University Press, 2002; ve uluslararası hukuk bakış açısından, bkz. Enver Bozkurt ve Havva Demirel, Birleşmiş Milletler ve Avrupa kapsamında Kıbrıs sorunu,, Ankara, Nobel, 2004.
15 Örneğin, Mehmet Ali Birand, “Kıbrıs Halkı Neyi Seçecek? Çözüm mü Çözümsüzlük mü?”, Posta, 17 Nisan 2010.
16 .....................Bu konuda, TOBB ve İKV’nin birlikte yürüttükleri “vize şikâyet hattı” projesi raporu yayınlanıştır. Bkz, Zeynep Özler ve Melih Özsöz, “Vize Şikayet Hattı” Proje Raporu, İstanbul, İktisadi Kalkınma Vakfı, 2010; Narin İdriz Tezcan, “Vize Şikayet Hattı” AB’de Türk Vatandaşlarının Hakları, İstanbul, İktisadi Kalkınma Vakfı, 2010. Sorunun daha kapsamlı bir analizi için, bkz. Kemal Kirişçi ve R. Erzan, Turkish Immigrants in the European Union: Determinants of Immigration and Integration, Routledge, Londra, 2007. 
17 Nabucco hattı için dışarıdan bir değerlendirme, Edward C. Chow, “Turkey as an Energy Bridge”, Turkey’s Evolving Dynamics. Strategic Choices for US-Turkey Relations, Final Report of the CSIS US-Turkey Strategic Initiative, 2009, ss. 73-80.
18 2009 ilerleme raporu için, http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2009/
tr_rapport_2009_en.pdf
19 Rapor için, bkz. http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2004_2009/documents/
re/748/748541/748541en.pdf
20 Bu konuda kendisi de Komisyon üyesi olan Ergun Özbudun’un yazısı: Ergun Özbudun, “Venedik Komisyonu ve Siyasi Partilerin Kapatılması”, Zaman, 25 Mart 2009. Venedik Komisyonu hakkında detaylı bilgiyi Komisyon’un web sayfasından erişilebilir: http://www.venice.coe.int/.
21 “Penaltının Kuralları Maç Oynanırken Değişmez”, Milliyet, 11 Eylül 2007
22 Başbakan ‘ın bu husustaki konuşması için, bkz., “Türkiye’yi AB’ye yakınlaştıracak proje”, Sabah, 13 Temmuz 2009.
23 .......................Örneğin, bkz. “Dışişleri bakanı Davutoğlu: Sarkozy Kafasını Kaldırdığı yerde Türk bayrağı görecek”, Yeni Şafak, 24 Kasım 2009.
24 ......................Bu konuda daha önceki bir yazım için, bkz. Ali Resul Usul, “Turkey-EU Relations: The Return of High Politics”, Today’s Zaman, 6 Ekim 2009.

***