CUMHURİYET DÖNEMİNDE BAKANLAR KURULU KARARI İLE YASAKLANAN YAYINLAR 1923-1945 BÖLÜM 6
DİPNOTLAR DEVAMI;
[30]3 Temmuz 1337 tarihli ve 1037 sayýlý karar için bkz. Baþbakanlýk Cumhuriyet Arþivi, 030.18.01.03.29.8. Bundan sonra Baþbakanlýk Cumhuriyet Arþivi, B.C.A. diye kýsaltýlarak verilecektir.
[31]8 Teþrinievvel 1337 tarih ve 1114 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile Tercüman-i Hakikat gazetesinin "...devam eden neþriyatý Hükümet-i Milliyenin noktai nazarýna muvafýk olduðundan emsali misilli iþbu gazeteninde Anadolu'ya ithaline müsade olunmasý..."na karar veriliyordu. Bkz. B.C.A., 030.18.01.03.33.5.
[32]Türk-Sovyet yakýnlaþmasý ve sol hareketler için bkz, Mustafa Yýlmaz, "1920-1921 Yýllarý Arasýnda Anadolu'da Sol Hareketlerin Oluþumu Üzerine", Türk Kültürü Araþtýrmalarý, Prof.Dr.Oktay Aslanapa'ya Armaðan, Yýl XXXI/1-2, Anakara 1995.
[33]B.C.A.,030.18.01.07.21.13.
[34]B.C.A.,030.18.01.07.25.18.
[35]Bu insanlar da yine Bolþevik ihtilale muhalefet eden ve karþý olan kiþilerden oluþuyordu.
[36]B.C.A., 030.18.01.09.27.8.
[37]B.C.A.,030.18.01.010.40.14.
[38]B.C.A.,030.18.01.013.25.12.
[39]B.C.A.,030.18.01.013.29.4.
[40] B.C.A., 18.86.56.1925.
[41]B.C.A.,030.18.01.015.49.9.
[42] B.C.A., 18.86.66.1925
[43]B.C.A.,030.18.01.014.34.1. Dr. Fuat Sabit'in Erzurum Kongresinde alýnan kararlar gereðince Bolþeviklerle kurulacak iliþkilerde Doðu Cephesinin yetkili kýlýnmasý ile Dr. Ömer Lütfi ile birlikte Bolþeviklerle temas için görevlendirilmesi ve onlarýn Türkiye Komünist Fýrkasýný kuruþlarý ve diðer geliþmeler için bkz. Mustafa Yýlmaz, Milli Mücadelede Yeþil Ordu, Ankara 1987.
[44]Almanya'dan yurda dönen diðer isimlerle birlikte Türkiye Ýþçi ve Çiftçi Sosyalist Fýrkasý'nýn kuruluþu ile almanya'da çýkarýlan Kurtuluþ dergisinin yurda getirilmesi yolunda faaliyetlerde bulunan Dr. Þefik Hüsnü için bkz. Yýlmaz, Yeþil..., s.15-17.
[45]B.C.A.,030.18.01.20.38.2. Ayný doðrultuda baþka bir karar için bkz.B.C.A.,030.18.01.63.21.12.
[46]B.C.A.,030.18.01.013.20.4.
[47]B.C.A.,030.18.01.1.1.14.
[48]B.C.A.,18.86.92.1928.
[49]B.C.A.,030.18.01.25.2.19.
[50]Kararýn Eki için bkz.B.C.A.,18.86.114.1931.
[51]B.C.A.,030.18.01.35.30.3.
[52]B.C.A.,030.18.01.36.33.6.
[53]B.C.A.,030.18.01.49.77.15.
[54]B.C.A.,030.18.01.51.4.4.
[55]B.C.A.,030.18.01.52.19.17.
[56]B.C.A.,030.18.01.61.10.15.
[57]B.C.A.,18.86.212.1936.
[58] B.C.A., 18.86.127.1933
[59]B.C.A.,030.18.01.71.6.9.
[60]B.C.A.,18.86.286.1937.
[61]B.C.A.030.18.01.82.18.18.
[62]B.C.A.030.18.01.84.64.5. Bu gazetenin Ermeni "Ramgavar Partisi"'nin yayýn organý olduðu ve parti politikalarý doðrultusunda yayýnlarý ile özellikle son günlerde Hatay meselesi ile ilgili olarak Türkiye karþýtý bir tavýr sergileyerek Türkiye'deki Ermenileri bu doðrultuda kýþkýrttýðý Ýçiþleri Bakanlýðý'nýn 29.6.1936 tarihli yazýsý ile Baþbakanlýða bildiriliyordu. Bkz. B.C.A., 18.86.318.1938.
[63]"Kitap Kürtçülük maksadý ile Esseyid Hüseyin Hazeniyyül Hüseyni tarafýndan propaganda amacýyla yazýlmýþ ve Ateþmend Sami- Esbak Kastamonu Valisi Daniþmend tarafýndan bastýrýlmýþtý".Bkz. B.C.A.,030,18,01.014.48.14.
[64]B.C.A.,030.18.01.030.58.2.
[65]Hoybun cemiyeti'nin temelleri 1920 yýlýnda atýlmýþtýr ve 1927 yýlýnda Kürt kongresinde resmen kurulan bu cemiyet (leya partisi), Kürtçe "benlik", Ermenice "Ermeni Yurdu" anlamýna gelmektedir. Ýngiltere ve Fransa'nýn güdümünde olan Hoybun Kürt ve Ermeni siyasi liderlerinin birlikte oluþturduklarý bir cemiyettir. Cemiyetin lider kadrosu içinde Þeyh Sait'in kardeþi Ali Rýza, eski Osmanlý Van Mebusu Ermeni Vahan Papapazyan, Ýngilizlerin Revandiz Kaymakamý Seyit Taha, Avrupa temsilcisi Süreyya Bedirhan gibi kiþiler bulunmaktadýr. Irak, Suriye ve Lübnan'da toplantýlar yaparak teþkilatlanan Hoybun Cemiyeti Türkiye'ye karþý bölücü faaliyetlerin organize edilmesinde, özellikle de Aðrý isyanýnda önemli rol oynamýþtýr. Bu cemiyet ile ilgili bir yazý yazmak üzere çalýþmalarda bulunan Yrd.Doç.Dr.Yusuf Sarýnay'a verdiði bu bilgiler için teþekkür ederiz.
[66]B.C.A.,030.18.01.19.30.2.
[67]B.C.A., 030.18.01.29.43.13. Ýçiþleri Bakanlýðýnýn yazýsýnda ekte bir nüshasýnýn sunulduðu belirtilmekle birlikte Arþivde adý geçen gazetenin nüshasý elde edilememiþtir. Kararýn eki için bkz. B.C.A.18.86.118.1932.
[68]B.C.A., 030.18.01.47.54.16.
[69]B.C.A.030.18.01.67.69.9. Kararýn ekinde yine adý geçen 507 ve 508 numaralý iki plaðýn sunulduðunun belirtilmesine karþýlýk Arþivden istenilen belge eklerinde bu plaklar çýkmamýþtýr. B.C.A.,18.86.231.1936. Bkz.Ek.I .Yine ayný kiþi tarafýndan okunduðu söylenen 1 ve 256 numaralý Kürtçe plaklar zararlý sözler taþýdýðý için 28.1.1937. tarihinde tekrar yasaklanmýþtýr. B.C.A, 030.18.01.71.8.6.
[70]Kitap, Fransýzler lehine faaliyetlerde bulunan ve Suriye'de yaþayan Muþlu Kürt Hilmi tarafýndan "Hoybun Cemiyet"nin katkýlarýyla Þam'da basýlmýþtýr. Bkz. B.C.A., 030.18.01.68.74.1. Kararýn eki için bkz. B.C.A., 18.86.236.1936.
[71]B.C.A., 030.18.01.8.10.18.
[72]B.C.A.,030.18.01.29.44.14.
[73] Kararýn eki ve gazetenin bir nüshasý için bkz. B.C.A., 18.86.101.1930.
[74]B.C.A.,030.18.01.50.81.7.
[75]B.C.A.,18.86.162.1934. Gazetede yer alan yazýlardan örnekler için bkz. Ek.II.
[76]B.C.A.,030.18.01.54.36.14.
[77]B.C.A.,18.86.196.1935.
[78]B.C.A.,030.18.01.65.49.11.
[79]1936 yýlýnda Cevat Rifat tarafýndan bastýrýlan kitapta, Cevat Rifat'ýn "Milli Birlik", baþlýklý yaziþi ve Tedor Friç'in "Yahudilik Meselesi Nasýl Halledilecek" baþlýklý yazýsý ile Leon de Poncins'in "Masonluk ve Yahudilik" adlý yazýlarý bulunmaktaydý. Ýçiþleri Bakanlýðýnýn konuya iliþkin yazýsýnýn ekinde verilen kitap için bkz.B.C.A.,18.86.225.1936.
[80]B.C.A.,030.18.01.5.50.18.
[81]Bkz.B.C.A.,18.86.97.1929.
[82]B.C.A.,030.18.01.33.1.10.
[83]Türkiye'ye ve Mustafa Kemal Paþa'ya karþý olumsuz tavýr içeren kitabýnýn Türk ve Ýngiliz resmi çevrelerinde yarattýðý etki ve Türkiye'nin bu konudaki tepkisi için bkz. Mustafa Yýlmaz, "Harold C.Armstrong'un Grey Wolf Mustafa Kemal An Intimata Study of a Dictator (Bozkurt-Mustafa Kemal) Kitabý Üzerine"Atatürk Araþtýrma Merkezi dergisi, Sayý:33. 1996.
[84]B.C.A.,030.18.0141.85.15.
[85]B.C.A.,030.18.01.48.69.20. "Bozkurt" adlý yazý için bkz. B.C.A., 18.86.157.1934.
[86]B.C.A.,030.18.01.69.86.13.
[87]B.C.A.,030.18.01.59.85.9.
[88]Adý geçen gazetenin yasaklanmasý için Dahiliya Vekaleti, Matbuat Umum Müdürlüðü'nün yazýsý ve 26 Temmuz 1936 ve 27 Temmuz 1936 tarihli nüshalarýnda yer alan yazýlar için bkz. B.C.A.,18.86.530.1936.
[89]B.C.a.,030.18.01.78.73.1.
[90]Bu konuda The Literary Digest te çýkan yazý için bkz. B.C.A.,18.86.281.1937.
[91]Bu konuda örnekler için bkz. Mustafa Yýlmaz, British Opinion and the Turkish Republic 1923-1938, Manchester Üniversitesi, yayýnlanmamýþ doktora tezi, 1993.
[92]Bu konuda yani inkýlaplara muhalefet ve iktidarýn buna tepkisi konusunda basýna getirilen yasaklama dýþýnda kalan Bakanlar Kurulu Kararlarý üzerinde ayrýca çalýþmaktayýz.
[93]B.c.A.,030.18.01.19.15.12.
[94]Bkz.B.C.A.,18.86.34.1924.
[95]B.C.A.,030.18.01.014.44.14. Yine inkýlaplara muhalefet edici tavrýndan dolayý yasaklanan bir diðer gazete ise Halep'te basýlan Vakit gazetesi idi. Gazete "Tarikat-ý Selahiyyye'nin Beyannamesi"'ni yayýnlamýþtý. B.C.A.,030.18.01.015.61.1.
[96]Bu gazete Yüzellilikler listesine dahil olan Tarýk Mümtaz tarafýndan çýkarýlýyordu. B.C.A.,030.18.01.12.42.9. Bakanlar Kurulu Kararý ekinde bir nüshasý verilen bu gazete'nin alt baþlýðýnda, "Þimali Kafkasya evlatlarýnýn ilim, marifet, sanat ve ticaret yollarýnda uyanmasýna çalýþýr gazetedir" ibaresi yer alýyordu. Bkz. B.C.A.18.86.102.1930.
[97]B.c.A.,030.18.01.20.40.5.
[98]B.C.A.,030.18.01.33.6.3.Benzerleri gibi inkýlaplara muhalefet eden ve irticayý teþvik edici bir tavýr sergileyen bu gazete ile ilgili kararýn eki için bkz. B.C.A.,18.86.121.1933.
[99]Yeþil Ordu hareketi içerisinde yer alan ve daha sonra Yeþil Ordu'nun kapatýlmasý üzerine Mustafa Kemal Paþa ve Ýnkýlaplara muhalif tavrýný sürdüren Arif Oruç'un yarýn adlý broþürü ile ilgili yasaklama için bkz. B.C.A.,030.18.01.37.46.14.
[100]B.C.A.,030.18.01.50.89.17.
[101]B.C.A.,18.86.168.1934. Ek.III. Yine bu baðlamda bir diðer karar ile 24 Ocak 1935'te Misyonerler tarafýndan yayýnlanan Krallýk ve Dünyanýn Ümidi adlý Türkçe bir kitap, inkýlaplara ve laiklik ilkesine aykýrý bulunarak daðýtýmý yasaklanmýþtýr. B.C.A.,18.86.174.1935.
[102]Ýlk nüshasý 27 Mart 1935 tarihinde yayýnlanan gazetenin üç nüshasý üzerinde yapýlan incelemden gazetenin; Trakya'da Müslümanlarýn "Mudafaai Ýslam" adý altýnda birleþmesi istenirken Türkiye'de laiklik doðrultusunda gerçekleþtirilen ýnkýlaplara tepki, Mýsýr'da yayýnlanan "Elfetih"'te çýkan yazýlara dayanýlarak Türkiye'de Hacca gidenlerin kara listeye alýndýðý Peçe ve Çarþaf'ýn kaldýrýldýðý yolunda haberlere yer verilirken Türk Milliyetçiliðine ve ulusak kültüre karþý bir tavýr sergileniyordu. Ek..IV.
[103]B.C.A.,18.86.192.1935.
[104]B.C.A.030.18.01.67.61.2.
[105]B.C.A.,030.18.01.71.9.14. Ayrýca Bulgaristan'ýn Osman Pazarý kasabasýnda Cumhuriyet aleyhtarý kiþilerce çýkarýlan Ýntibah adlý gazete'de halký irticaya teþvik edici ve Türk hükümetlerinin icraatlarýný eleþtiriri yayýnlarýndan dolayý ülkeye giriþi yasaklanmýþtýr. B.C.A.,030.18.01.1.4.18.
[106]B.C.A.,030.18.01.37.48.7.
[107]Bulgaristan Türklerinden Hüseyin Nazif adlý kiþinin müstear adla (Natanail Naziziof) Razgrat'ta çýkardýðý bu risalenin iki nolu nüshasý için bkz. B.C.A.,18.86.131.1933.
[108]B.C.A.,030.18.01.47.58.2.
[109]B.C.A.,18.86.255.1934. Ek V. Bu Türden yasaklanan diðer bir kitap ise Hatip Þemsettin Yeþil tarafýndan yazýlan Derslerim Ýslamiyetin ruhu, Ahlaký, Ýtikadý adlý kitaptý. Bkz. B.C.A.130.18.01.81.105.3. Ayrýca Arjantin'de basýlan El Camiatül Ýslamiyetül Aleviye cemiyetinin yayýnladýðý bir risalede yasaklanmýþtý. Bkz. b.C.A.,030.18.01.71.8.16.
[110]Nitekim bu baðlamda 16 Ocak 1935 tarihli Bakanlar Kurulu Kararýnda Matbuat Kanunundan yararlanarak Ýstanbulda çýkarýlan Fransýzca, Ýtalyanca ve Latince olarak çýkarýlan yayýnlarýn yasaklandýðýný görüyoruz. B.C.A.,030.18.01.51.4.12.
[111]B.C.A.,030.18.01.51.8.13.
[112]B.C.A.,030,18,01.69.88.18.
[113]B.C.A.,030.18.01.76.57.16.
[114]B.C.A.,030.18.01.82.17.3.Mecmuanýn kapaðý için bkz. B.C.A.18.86.305.1938.
[115]B.C.A.,030.18.01.51.4.5.Bu konuda baþka bir örnek ise 13 Eylül 1927 tarihli Bakanlar Kurulu Kararý ile geçici olarak kapatýlan Resimli Cuma mecmuasýdýr. Ýstanbul'da Acýmusluk sokaðýnda çýkarýlan bu mecmuanýn "Bab-ý Ýçtihadý Ýstanbul'da Açtdým" baþlýklý mülakattta halkýn dini duygularýný rencide edebilecek nitelikte olduðu belirtilmektedir. B.C.A., 030.18.01.126.55.2.
[116]B.C.A.,030.18.01.78.76.20.
[117]Rapor için bkz. B.C.A.,18.86.171.1935.
[118]B.C.A.,18.86.284.1937.
[119]B.C.A.,030.18.01.013.12.12.Daha öncede belirttiðimiz gibi geçici olarak yayýný durdurulan bu ve diger gazetelere için yine Bakanlar Kurulu Kararý ile tekrar yeniden yayýn izni verildiðini görmekteyiz.
[120]B.C.A.,030.18.01.013.13.7.
[121]B.C.A.,030.18.01.013.17.17.
[122]B.C.A.,030.18.01.013.25.13.
[123]B.C.A.,18.86.52.1925.
[124]B.C.A.,030.18.01.013.28.8.
[125]B.C.A.,030.18.01.013.30.20.
[126]Polinya gazetesinde yer alan bu haber ve buna iliþkin deðerlendirme için bkz. 18.86.58.1925. Ayný konuda Akbaba gazetesinin 252 numaralý nüshasýnda yer alan "Meþhedin Köpeði" baþlýklý bir yazýda zabýtayý rencide edici tavrýndan dolayý yasaklanmýþtýr. Bkz. B.C.A.,030.18.01.014.34.4.
[127]B.C.A.,030.18.01.017.42.20.
[128]B.C.A.,030.18.01.025.46.7.
[129]B.C.A.,030.18.01.022.74.4. Bu tür yayýnlar halký tembelliðe, dünyanýn boþ çalýþmanýn gereksiz olduðuna kýsacasý halký taasuba teþvik edici bulunuyordu.
[130]B.C.A,030.18.01.1.2.13. Türkiye'de harf inkýlabýnýn yapýlmasý sonrasýnda ülke dýþýnda Arap harfleri ile Türkçe olarak yayýnlanan gazetelere getirilen yasaða raðmen, cumhuriyet ve Türkiye Cumhuriyeti yöneticileri aleyhine yayýn yapan bu tür gazeteler latin harfleri ile basýlarak Türkiye’ye girmeye devam etmiþtir. Osmanlý gazetesi buna bir örnektir. B.C.A.,18.86.93.1928.
[131]B.C.A.030.18.01.2.20.8.
[132]B.C.A.,030.18.01.2.16.39.
[133]B.C.A.,030.18.01.018.21.8.
[134]B.C.A.,030.18.01.018.17.11.
[135]B.C.A.,030.18.01.14.63.17.
[136]B.C.A.,030.18.01.15.76.15.
[137]B.C.A.,030.18.01.39.64.5.
[138]B.C.A.,030.18.01.46.48.3.
[139]B.C.A.,030.18.01.46.48.11.Matbuat Umum Müdürlüðünün yasaklamayý teklif eden yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.147.1934.
[140]B.C.A.,030.18.01.50.81.10. Çarlýk Rusyasý erkanýndan Milikof tarafýndan çýkarýlan bu gazete, Türkiye'nin iç ve dýþ yaseti aleyhine bir tavýr sergilemekteydi ve Türkiye'deki Beyaz Ruslar tarafýndan ilgi ile takip edilen bir gazete idi. Gazete 19 11. 1934 tarihli nüshasýnda Mustafa Kemal Paþa'nýn aþçýbaþýnýn her gün yarým saatten fazla çalýþmadýðhalde yýlda 250.000 frank maaþ aldýðýný yazýyordu. "Ancak onun gördüðü iþ çok tehlikelidir. O, Türkiye Diktatörünün sofrasýna çýkacak her bir yemek çeþidini tatmakla muvazzaftýr" demekteydi. Bkz. B.C.A.,18.86.163.1934.
[141]B.C.A.,030.18.01.50.85.15.
[142]B.C.A.,030.18.01.50.87.6.
[143]B.C.A.,030.18.01.53.30.5.
[144]B.C.A.,030.18.01.,71.6.10.
[145]Adý geçen mecmua'nýn 31 Mart ve 7 Nisan 1935 tarihli nüshalarýnda Ýstanbul'da uyuþturucu ve kadýn ticareti yapýldýðýna iliþkin bilgiler verilmektedir. Bkz. Ek.VI.
[146]B.C.A.,030.18.01.65.44.16.
[147]B.C.A.,030.18.01.84.69.7.
[148]B.C.A.,030.18.01.84.78.20.
[149]B.C.A.,030.18.01.68.73.20.
[150]B.C.A.,030.18.01.84.69.1. Kitaba iliþkin olarak Dahiliye Vekaleti Matbuat Umum Müdülüðünce Baþbakanlýða yazýlan yazýlan yazýda, kitabýn "Türkiye ve Türklük hakkýnda gayaet garazkarane iftiralarla dolu" olduðu belirtiliyordu. B.C.A.,18.86.321.1938.
[151]B.C.A.,030.18.01.63.30.17.
[152]B.C.A.,030.18.01.70.93.4.
[153]B.C.A.,030.18.01.76.60.5.
[154]B.C.A.,030.18.01.78.73.17.
[155]B.C.A.,030.18.01.46.48.2.
[156]B.C.A.,030.18.01.47.55.15.
[157]B.C.A.,030.18.01.47.57.9.
[158]B.C.A.,030.18.01.49.72.12.
[159]B.C.A.,030.18.01.50.88.8.
[160]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[161]B.C.A.,030.18.01.68.79.3. Mecmuada yer alan "Türkiye Matbuatý Yahudi Kontrolünde" adlý baþmakalede Türkiye'de basýnýn milli olmadýðý ve yabancý kontrolünde ve Yahüdilerin elinde olduðu belirtilmekteydi. B.C.A., 18.86.241.1936.
[162]B.C.A.,030.18.01.79.82.4.
[163]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[164]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[165]B.C.A.,030.18.01.020.58.8. Karar baðlý olarak sunulan ekte verilen gazete nüshasýndan yasaklamaya neden olan konunun Türkiye'ye yerleþtirilmesi düþünülen Ýtalyan koloniler ile ilgili idi. Bkz. B.C.A.,18.86.78.1926.
[166]B.C.A.,030.18.01.22.59.13.
[167]B.C.A,030.18.01.37.46.10.
[168]B.C.A.,18.86.129.1933.
[169]B.C.A.,030.18.01.50.87.7. Mehmet Emin Bey daha önce ülke içerisindeki siyasi faaliyetleri nedeniyle ülke dýþýna çýkarýlmýþtý ve Berlinde Türkçe Ýstiklal gazetesi ile Sovyetler'e karþý bütün doðulu milletleri ve özellikle Türk milletini ihtilale çaðýrýyordu. Bu gazete ayný zamanda Müsavat Fýrkasý'nýn Türkiye'de propagandasýný yapmakta ve Ýstiklal gaztesini çeþitli okullara, kulüplere ve þahýslara göndermekteydi. Ayný gazetenin yasaklanmasý ile bu kez Berlin'de Kurtuluþ adý altinda yayýnlanmaya baþladýðý ve Azerbaycan Milli Kurtuluþ hareketinin organý olarak kurtuluþ mücadelesi verildiði bu durumun ise Sovyetlere yönelik Türkiye'nin takip ettiði politikalara ters düþtüðü yolundaki bilgiler için bkz.B.C.A.,18.86.282.1934.
[170]B.C.A.,030.18.01.49.72.13. Gazetelerde bu haber, "Büyük Millet Meclisinde Gizli ve Aleni celselerde Yugoslav ve Romanya Muahedeleri Konusunda", baþlýðý ile yer alýyordu. Bkz. Ek.VII.
[171]B.C.A.,030.18.01.51.5.5.
[172]Daha önce sözünü ettiðimiz bazý kararlarda olduðu gibi 29.7.1935 tarih ve 2/3060 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararýnýn ekinde Millet Bayraðý mecmuasý iliþik olarak takdim kýlýnmýþtýr denilmesi raðmen arþivde bulunamamýþtýr.
[173]B.C.A.,030.18.01.60.92.12.
[174]B.C.A.,18.86.207.1935. Gazetenin adý geçen nüshasýndan, yasaklamaya konu edilen sayfalar için bkz. Ek. VIII
[175]B.C.A.,030.18.01.65.46.14.
[176]Akbaba'nýn ilgili sayýsýnýn kapaðý için bkz. B.C.A.,18.86.223.1936.Ek.IX
[177]B.C.A.,030.10.01.62.20.11.
[178]Karikatürler ve yazýlar için bkz. B.C.A.,18.86.214.1936.Ek.X
[179]B.C.A.,030.18.01.69.86.15. Mecmuanýn Temmuz Aðustos 1936 tarihli nüshalarýnda Sovyetlerde yaþanan iç siyasi çekiþmeler "Moskova Mahkemesi" baþlýðý altýnda anlatýlmaktaydý. B.C.A.,18.86.246.1936.
[180]B.C.A.,030.18.0171.5.8.
[181]Bu konuda Baþbakan Ýsmet Ýnönü'nün "Atatürk'ün Yüce huzuruna" baþlýklý 27.1.1937 tarihli yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.253.1937.
[182]B.C.A.,030.18.01.74.33.17.
[183]B.C.A.,18.86.267.1937.
[184]B.C.A.,030.18.01.17.61.5.Metaksas hükümeti aleyhine Fransadaki çumhuriyetçi Yunanlýlar tarafýndan Paris'te çýkarýlan Rumca mecmuanýn kapaðý için bkz. B.C.A.,18.86.277.1937.Memuanýn kapaðýnda yer alan Roman Rolland tarafýndan yazýlan mektubun tercümesi için Halim Çavuþoðlü'na teþekkür ederiz. Demokrat Yunanlýlar Birliði Genel Sekreterliði'ne gönderolen mektuptan Þöyle bahsediliyordu:
"Aþaðýda büyük yazar Roman Rolland'ýn birlik genel sekreterine gönderdiði þahane mektubu yayýnlýyoruz.
10 Nisan 1937
Sevgili bay
Mektubunuz beni derin duygulandýrdý. Fransadaki Demokrat Yünanlýlar Birliðine ve hedeflediði her gerçek demokratýn amacý, hakkýnda desteðini dile getirmek isterim.
Yunanistan'ý tüm Avrupa'da olduðu gibi en temel ve en kutsal özgürlükleri tehtid eden faþizme karþý yürüttüðünüz mücadeleleri destekliyorum.
Teklif ettiðiniz gibi eðer adým þerefli komitenizin baþkanlýðý için iþinize yarayacaksa bunu kullanmanýzdan mutluluk duyarým. Bu nezaketinizden dolaysize teþekkür ederim.
Komitenize sizlerle çalýþmak arzumu lütfen iletin ve derin samimiyet duygularýmdan emin olun.
Roman Rolland"
[185]B.C.A.,030.18.01.79.89.4.
[186]B.C.A.,18.86.309.1938.
[187]B.c.A.,18.86.307.1938.
[188]B.c.A.,18.86.313.1938.
[189]B.C.A.,030.18.01.84.89.11. Bu dergilerde çýkan yazýlarda Azerbaycan'ýn istiklaline kavuþmasý için yazýlmýþ yazýlar yanýnda, dünya'da yaþanan olaylar özelikle uluslararasý iliþkiler, Milletler Cemiyeti'nin etkisini yitiriþi, Rusya'da Bolþevik ihtilal sonrasý kurulan yeni düzenin insanlaraý mutlu emediði ve yeni yönetimin terör, iþkence getirdiði ifade edilerek Stalin ve onun uyguladýðý politikalar eleþtiriliken, Almanya-Avusturya ittifaký lehine, Hitler lehine bir tavýr sergileniyordu. Bu yazýlardan örnekler için bkz.B.C.A.,18.86.288.1937;18.86.304.1938;18.86.307.1938;18.86.313.1938.
[190]Varþova'da Ali Mirza tarafýndan çýkarýlan Ýleri adlý mecmuada yukarýda örneklerini verdiðimiz Türk-Rus iliþkilerine zarar verici mecmualarla ayný olup yurda giriþi yasaklanmýþtý. B.C.A.,030.18.01.79.84.14.
[191]1937 yýlý Kasým ayýnda bir numaralý nüshasýnda yer alan yazýlarýn Rusça ve Fransýzca olarak deðiþik zamanlarda Kavkaz ve Le Caucase 'da çýktýðý belirtilen yazýlar Kafkasya problemi ve Kafkasya ve Rusya, Kafkasya ve Türkiye ile ilgili makalelerden oluþuyordu ve 104 sayfa idi. Derginin yayýnlanmasýndaki amaç ise Kafkas halklarýnýn amaç ve milli istekleri hakkýnda Ýngilizler ve diðer Avrupa ülkelerini bilgilendirmekti. Bunun yanýnda Kafkaslarda Sovyetlere karþý bir birliðin ve kafkas federasyonunun kurulmasýnýn baþarý için gerekli olduðu vurgulanýyordu. Bkz. B.C.A.,18.86.298.1937. Yine ayný baðlamda Ýstanbul'da çýkan Haber gazetesinin 10 Þubat 1938 tarihli nüshasýnda yer alan bir karikatür ile Adana'da çýkan Yeni Adamgazetesinin 8 Þubat 1938 tarihli nüshasýnda Moskova sefaretimize saldýrýda bulunulduðuna iliþkin haberin "...dost münasebetler idame ettiðimiz devletleri rencide edecek mahiyette..." bulunmasý nedeniyle adý geçen gazetelerin üç gün süre ile kapatýlmalarýna karar verilmiþtir. Bkz. B.C.A.,030.18.01.82.8.15.
[192]B.C.A.,030.18.01.84.65.18.
[193]Adý geçen mecmuanýn 10 Haziran 1938 tarihli nüshasýnda "Yakýn Þarktaki Ekalliyetler" baþlýklý yazý ülkenin iç ve dýþ politikasýna zarar verici bulunmuþtur. B.C.A.,18.86.316.1938.
[194]B.C.A.,030.18.01.82.14.12.
[195]Yeni Adam 'ýn Romanya'da Octavien Goga kabinesinin düþüþü ve Goga'nýn geçmiþi ile ilgili yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.302.1938.Ek.XI.
[196]B.C.A., 030.18.1.2.92.77.11.
[197]B.C.A.,030.18.1.2.95.63.7.Yine 06.07 1942 tarihinde Ýstanbul Belediyesi içerisinde bulunan kaðýtlara el konulup bunlarýn ihtiyacý olanlara daðýtýlmasý ile ilgili olarak alýnan bir karar vardýr. Bkz.B.C.A.,030.18.1.2.97.115.17.
[198]Ülke aleyhine ve kamuoyunu bozucu yayýnlar baþlýðý altýnda toplanan yayýnlarda yasaklama nedenleri, vatandaþlarý birbiri aleyhine tahrik eder mahiyette oluþ, memlekt hakkýnda yanlýþ malumat ihtiva eden, memleketin umumi siyasetine dokunur, devletin umumi siyasetine dokunacak ( özellikle ülke içerisinde çýkarýlan Türkçe yayýnlarýn yasaklanmasýnda bu ibare sýkça kullanýlmýþtýr) ve memleket için zararlý gibi ifadeler oluþturmaktadýr.
[199]8 Aðustos 1931 tarihli Resmi Gazete'de yayýnlanan Matbuat Kanunu için bkz. B.C.A.,18.86.129.1933.
[200]Aslýnda Ýnönü dönemine denk gelmesine raðmen 1944 Türkçülük hareketi ve bu konudaki yayýnlara getirilen yasaklamanýn olmayýþý ilginçtir sanýrýz.
[201]B.C.A.,030.18.01.85.10.5.17.
[202]B.C.A.,030.18.01.07.30.11.
[203]B.C.A.,030.18.01.95.64.15.
[204]B.C.A.,030.18.01.85.101.14.
[205]B.C.A.,030.18.01.86.23,1.
[206]B.C.A.,030.18.01.87.55.5.
[207] Ekinin verildiði söylenilen kararlarýn bir bölümünde olduðu gibi verildiði söylenilen ekler bulunamamýþtýr. Aras adlý Ermenice bu gazeteninde eki bulunamamýþtýr.
[208]B.C.A.,18.86.360.1934.
[209]B.C.A.,18.86.360.1939.
[210]B.C.A.,18.86.381.1941.
[211]B.C.A.,030.18.01.95.60.3.
[212]2/15005 sayýlý ve 31.12.1940 tarihli bu yazýdan anlaþýlacaðý gibi II.Dünya Savaþý sýrasýnda Türkiye takip ettiði dýþ politikada esas olarak savaþa girmemeyi hedeflemekteydi. Sanýrýz bu karar Türkiye'nin o günlerdeki hassasiyenin bir yansýmasýdýr.
[213]B.C.A.,030.18.01.85.100.13.
[214]Kararýn ekinde verilen mecmua Türkçe ve Rusça olarak yayýnlanmaktaydý. Mecmuanýn yasaklamaya neden olan Temmuz-Aðustos 1938 tarihli sayýsýnýn içindeki yazýlar; "Boþa Çýkan Bir Böbürlenme"s.1, "Ýstiklal Ýçin Çarpýþan Kafkasya"s.2-6, "Hür Kazaklar Hakkýnda"s.6-10, "Yeni Ruslaþtýrýlmýþ Alfabeler"s.10-12. idi. Bkz. B.C.A.,18.86.339.1938.
[215]B.C.A.,89.129.16.1940.
[216] Bu ve diðer Fransýzca metinlerin tercümesinde yardýmlarýný gördüðümüz Saime S. Gökgöz'e teþekkür ederiz.
[217]B.C.A.,030.18.01.93.103.20. Kapatma ile igili olarak Matbuat Umum Müdürlüðü'nün Baþvekalete yaptýðý kapatma ile teklif için bkz. B.C.A.,18.86.375.1940.
[218]14 Þubat 1941 tarihinde Kitabýn toplattýrýlmasýna Bakanlar Kurulu 14 Þubat 1941 tarihinde karar vermiþtir.
[219]B.C.A.,18.86.328.1941.
[220]B.C.A.,95.61.20.1941.
[221]Gazetede yer alan bu yazý üzerine harekete geçen Ýspanya sefareti yazýyý yazan kiþi aleyhine adli takibata gidilmesi isteðinde bulunmuþtu. Bunun mümkün olmayacaðýný belirten Matbuat Umum Müdürlüðü Hariciye Vekaletinden Matbuat Umum Müdürlüðü'ne gönderilen 29.1.1943 tarihli ve 1574 /39 sayýlý yazýda Ýspanya sefaretinden bir nota alýndýðýný ve notada gazetede çýkan bu yazýyý yazarýn aleyhine adli takibat yapýlmasýnýn istendiði ve buna Türkiye'deki yasalarýn izin vermediði belirtilerek,"Türkiye'nin dostu olan bir memleketi tahkir edici mahiyette ve esas yönergeye aykýrý bulunan bu makaleyi, evvelce de bu vadide vaki þifahi ikaz ve ihtarlara raðmen neþreden" Journal d'Orient gazetesinin bir gün müddetle kapatýlmasýna karar verilmiþti.
[222]B.C.A.,030.18.01.106.67.5. Tasviri Efkar gazetesi bundan bir süre önce yine dýþ politika aleyhine yayýn yapmaktan iki gün süre ile kapatýlmýþtý. Bkz.B.C.A.,030.18.01.101.16.14.
[223]B.C.A.,030.18.01.85.77.15.
[224]B.C.A.,030.18.01.85.97.17.
[225]B.C.A.030.18.01.86.14.16.
[226]B.C.A.,030.18.01.105.28.20.
[227]B.C.A.,030.18.01.107.80.3.
[228]B.C.A.,030.18.01.107.103.13.
[229]B.C.A.,030.18.01.108.43.9.
[230]B.C.A.,030.18.01.85.101.16.
[231]B.C.A.,030.18.01.85.102.17. Bu gazetenin yurda giriþ kararýnýn 19.1.1940 tarihli bir Bakanlar Kurulu Kararý ile kaldýrýldýðýný görüyoruz. Bkz. B.C.A., 18.86.369.1940.
[232]B.C.A.,030.18.01.,85.102.18. Verilen kararda gazetenin 1.12.1938 tarihli nüshasýndan itibaren Türkiye'ye sokulmasýnýn ve satýþýnýn yasaklandýðý belirtiliyordu.
[233]B.C.A.,030.18.01.87.55.3.
[234]B.C.A.,030.18.01.88.80.20.
[235]B.C.A.,030.18.01.88.83.15.
[236]B.C.A.,030.18.01.88.85.15. Bunlardan baþka Selanik'te çýkarýlan Hakikat ve Ýmdad gazeteleri ile, Taþnaklar tarafýndan Sofya'da Ermenice olarak çýkarýlan Azad Hosk adlý gazetelerinde ülkeye giriþi yasaklanmýþtýr. Bunlardan Ermeni Taþnak partisinin yayýn organý olan Azad Hosk adlý gazetenin 19 Haziran 1939 tarihli nüshasýnda "Yakýn Þark'ta Türk Ajanlarý" baþlýðý ile Halep'te Türk propagandasý ve örgütlenmesinden söz edilerek bu bölgenin Türklerce ilhak edileceði ileri sürülüyor ve Araplarýn Türklere karþý düþmanca hisler beslediðine iþaret ediliyordu. Bkz. B.C.A.,18.86.359.1939.
[237]B.C.A.,18.86.364.1939.
[238]B.C.A.,030.18.01.92.79.18.
[239]B.C.A.,030.18.01.94.16.20.
[240]Adý geçen gazetenin Rusça'dan Türkçe'ye çevirisini yapan Elnur Aðayev'e teþekkür ederiz. Bu konu ile ilgili daha önce örneklerini verdiðimiz yasaklanmýþ yayýnlar tekrar yasaklama kararlarýnýn kaldýrýldýðýna iliþkin bir baþka örnek, 12.3.1945 tarihinde Beyrut'ta basýlan Le Creve-Coeur adlý kitaba iliþkin olarak verilmiþ olan yurda giriþinin ve daðýtýmýnýn yasaklanmasý ile mevcutlarýnýn toplattýrýlmasý hakkýndaki karardýr.
[241]B.C.A.,030.18.01.86.39.17.
[242]B.C.A.,030.18.01.87.71.14.
[243]B.C.A.,030.18.01.88.98.12.
[244]B.C.A.,030.18.01.92.85.17.
[245]B.C.A.,030.18.01.92.88.7.
[246]B.C.A.,030.18.01.92.94.13.
[247]B.C.A.,030.18.01.93.112.15.
[248]B.C.A.,030.18.01.93.1.9.
[249]Bu gazete, 8 Mart 1941 tarihli nüshasýnda yer alan baþ makalede Alman Ordusu hakkýnda hakaret içeren tabirlerin yer almasý nedeni ile kapatýlmýþtý. Bkz.B.C.A.,030.18.01.94.20.8. Kararýn ekinde verilen Matbuat Umum Müdürlüðü'nün yazýsýnda "...muhrip devletlerin askeri kuvvetleri hakkýnda tahkir amiz tabirler kullanýlmasýna dair olan 20/7 1941 tarihli tamimimizin 7.nci maddesinde de serahaten aykýrý görülmüþtür". Denilmekteydi. Bkz.B.C.A.,18.86.384.1941.
[250]B.C.A.,030.18.01.94.23.3.
[251]B.C.A.,030.18.01.94.34.10. Ek. XII.
[252]B.C.A.,030.18.01.95.57.17.
[253]B.C.A.,030.18.01.96.82.6.
[254]B.C.A.,030.18.01.96.98.20. 14 Eylül 1942 tarihinde verilen bir baþka karar ile "Türkiye'de intiþar eden ve iliþik listede adlarý ve çýktýklarý yerler yazýlý olan Gazete ve Mecmualarýn, seferde kapanmalarý umumi hayatý tazyik eder mahiyette müesseseler olduðu, Milli Müdafa Vekilliðinin 14.8.1942 tarih ve 39875 sayýlý tezkeresi ile yapýlan teklifi üzerine..." kabul ediliyordu. Biz kararýn ekinde verildiði söylenilen listeyi elde edemedik. Daha öncede belirttiðimiz gibi bir çok kararda ekin verildiði belirtilmesine raðmen bunlara Baþbakanlýk Arþivinde ulaþmak mümkün olamamýþtýr. Bkz. B.C.A.,030.18.01.99.82.19.
[255]B.C.A.,030.18.01.101.33.1.
[256]Görüldüðü gibi yönetim sadece ülke içinde uygulanan poitikalar aleyhinde yayýnlara karþý olmayýp ayný zamanda Avrupa'daki geliþmeler ve bu geliþmelerin kamuoyuna nakledilmesi konusundada titizlik göstermiþtir. Bkz.
B.C.A.,030.18.01.105.28.15.
[257]B.C.A.,030.18.01.105.31.8.
[258]B.C.A.,030.18.01.,106.55.6.
[259]B.C.A.,030.18.01.,106.58.15.
[260]B.C.A.,030.18.01.106.67.6
[261]B.C.A.,030.18.01.106.76.16.
[262]B.C.A.,030.18.01.107.94.15. Yönetimin gazetelere ilişkin olarak 30 Mart 1945 tarihinde aldığı bir Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul kütüphanelerinde bulunan gazete ve dergilerdeki değerli yazıların bibliyografyasının yapılması ile ilgili eleman temin yolunda bir karar aldığını görüyoruz. Bkz. B.C.A.,030.18.01.107.107.18.
[263]B.C.A.,030.18.01.108.47.12.
[264]B.C.A.,030.18.01.109.51.6.Ek.XIII.
http://www.ait.hacettepe.edu.tr/akademik/arsiv/ysk.htm
***
